آیا تا به حال متوجه شدید که برای کودک یا نوجوان شما “توجه کردن” سخت باشه؟ آیا آن‌ها اغلب مواقع حرکتی می‌کنند که نباید انجام دهند؟ تکانشگرانه عمل می‌کنند یا حرف دیگران را قطع می‌کنند؟ اگر چنین مسائلی در رفتار فرزندتون وجود داره و به نظر می‌رسه که زندگی روزمره فرزند شما رو تحت تاثیر قرار داده، امکان وجود بیش فعالی و نقص توجه در کودکان و نوجوانان شما مشهود است.
بیش فعالی و نقص توجه در کودکان و نوجوانانمی‌تونه بر روابط اجتماعی و عملکرد مدرسه کودکان و نوجوانان تأثیر بذاره. اما درمان‌های موثری برای مدیریت و علائم بیش فعالی و نقص توجه در کودکان و نوجوانان، در دسترس است. اولین قدم برای درمان این بیماری، شناخت و تشخیص آن است. در ادامه درباره نحوه تشخیص و نحوه یافتن روشی برای مدیریت بیش فعالی و نقص توجه در کودکان و نوجوانان صحبت خواهیم کرد.
بیش فعالی چیست؟
یک اختلال رشدی است که با الگوی مداوم بی‌توجهی، بیش فعالی یا تکانشگری همراه است. علائم بیش فعالی و نقص توجه در کودکان و نوجوانانمی‌تونه در فعالیت‌ها و روابط روزمره‌ی آن‌ها اختلال ایجاد کنه. همچنین از دوران کودکی شروع میشه و می‌تونه تا سال‌های نوجوانی و بزرگسالی ادامه پیدا کنه.
علائم بیش فعالی چیست؟
این بیماری همانند اغلب بیماری‌ها با علائمی همراه است که عبارتند از بی‌توجهی (نقص و مشکل در توجه کردن)، بیش فعالی (داشتن انرژی زیاد یا تحرک و صحبت زیاد) و تکانشگری (بدون فکر کردن یا داشتن مشکل در کنترل خود) که در حالت کلی افراد با توجه به علائمی که دارند به سه دسته تقسیم می‌شوند. برخی از افراد عمدتاً دارای علائم بی توجهی هستند، برخی دیگر عمدتاً علائم بیش فعالی و تکانشگری رو دارن و برخی افراد هر دو نوع علائم رو دارن.
علائم نقص در توجه
1) عدم توجه دقیق به جزئیات و انجام اشتباهات به ظاهر سهل انگارانه در تکالیف مدرسه یا حین انجام فعالیت‌های دیگر.
2) مشکل در حفظ توجه در بازی و وظایف از جمله مکالمات، امتحانات یا تکالیف طولانی.
3) بی‌توجهی در گوش دادن و توجه به مکالمات هنگامی که مستقیماً با او صحبت می‌شود.
4) مشکل در سازماندهی کارها و فعالیت‌ها مانند انجام دادن کارها با رعایت ترتیب، مرتب نگه داشتن محیط و وسایل‌ها و مدیریت زمان.
5) اجتناب از کارهایی که نیاز به تلاش ذهنی مداوم دارند مانند تکالیف.
6) از دست دادن تمرکز و حواس پرتی توسط افکار یا محرک‌های نامرتبط.
7) فراموشکار بودن در طول فعالیت‌های روزانه مانند فراموش کردن کارهای روزمره، انجام وظایف و قرار ملاقات‌ها و… .
علائم بیش فعالی و تکانشگری
1) بی‌قراری بیش از حد.
2) بلند شدن و حرکت کردن در زمانی که انتظار می‌رود بنشینند، مثلا در کلاس درس.
3) دویدن به اطراف یا بالا رفتن در مکان‌های نامناسب.
4) ناتوانی در بازی یا سرگرمی‌های بی سر و صدا.
5) حرف زدن بیش از حد.
6) پاسخ دادن به سوالات قبل از اینکه به طور کامل از آن‌ها پرسیده شود یا جملات تمام بشه.
7) داشتن مشکل در انتظار نوبت، مانند منتظر ایستادن در صف.
8) ایجاد وقفه یا دخالت در امور دیگران، به عنوان مثال در مکالمات، بازی‌ها یا فعالیت‌ها.
تشخیص بیش فعالی و نقص توجه در کودکان و نوجوانان
برای تشخیص بیش فعالی و نقص توجه در کودکان و نوجوانان، علائم باید قبل از سن 12 سالگی وجود داشته باشند. نوجوانان تا 16 سالگی اگر حداقل شش علامت مداوم بی توجهی یا شش علامت مداوم بیش فعالی رو داشته باشن، مبتلا به بيش فعالی و نقص در توجه هستند.
حداقل 6 ماه علائم باید در دو یا چند موقعیت متفاوت (مثلاً در خانه یا مدرسه یا با دوستان یا اقوام) وجود داشته باشه و در کیفیت عملکرد اجتماعی یا مدرسه اختلال ایجاد کنه تا به طور قطع ادعا کرد که بیش فعالی و نقص توجه در کودکان و نوجوانان شما وجود داره.
در کودکان خردسال، بیش فعالی و تکانشگری شایع ترین علائم هستند. با افزایش سن، علائم بی توجهی برجسته‌تر میشه و اغلب شروع به تداخل با عملکرد تحصیلی و روابط با همسالان می‌کنه. در نوجوانی، بیش فعالی اغلب شدت کمتری پیدا می‌کنه و ممکنه به صورت بی قراری ظاهر بشه. علائم بی‌توجهی و تکانشگری معمولا ادامه می‌یابد و ممکنه باعث بدتر شدن چالش‌های تحصیلی، سازمانی و روابط بشه.
نوجوانان مبتلا به بيش فعالی و نقص توجه به نسبت سایر افراد، بیشتر درگیر رفتارهای تکانشی و پرخطر، از جمله مصرف مواد و فعالیت جنسی ناایمن هستند.
در حالت کلی می‌تونیم بگیم بی‌توجهی، بی‌قراری و تکانشگری برای بسیاری از افراد مبتلا به این اختلال تا بزرگسالی ادامه خواهد داشت. اما در برخی موارد، ممکنه با گذشت زمان شدت آن‌ها کاهش داشته باشه و کمتر آسیب ببینن.
راه‌های درمان و بهبود بیش فعالی و نقص توجه در کودکان و نوجوانان
اگر چه هیچ درمانی برای بیش فعالی و نقص توجه در کودکان و نوجوانانوجود نداره؛ اما در حال حاضر راه‌هایی وجود داره که ممکنه به کاهش علائم و بهبود عملکرد آن کمک کنن. معمولاً با دارو و آموزش و یا ترکیبی از آن‌ها درمان انجام میشه.
دارو
محرک‌ها رایج ترین نوع دارویی هستند که برای درمان بیش فعالی و نقص توجه در کودکان و نوجوانان استفاده میشن. تحقیقات نشون میده که این داروها می‌تونند بسیار موثر واقع بشن. البته مانند همه داروها، آن‌ها می تونن عوارض جانبی هم داشته باشن. داروهای غیر محرک نیز موجود است.
گاهی اوقات داروهای ضدافسردگی رو برای درمان کودکان تجویز می‌کنن. اگرچه سازمان غذا و دارو این داروها رو برای درمان بیش فعالی و نقص توجه در کودکان و نوجوانانتایید نکرده است، اما مهم‌ترین و عام‌ترین نکته این است که گاهی یک فرد باید چندین دارو یا دوز مختلف رو امتحان کنه تا اینکه بفهمه چه چیزی برای او مفید است.
روان درمانی و مداخلات روانی اجتماعی
در ادامه چندین مداخله روانی و اجتماعی بیان می‌کنیم که به فرزندان و خانواده‌ها کمک می‌کنه تا علائم بیش فعالی و نقص توجه در کودکان و نوجوانان رو مدیریت کنن و عملکرد روزمره خود رو بهبود ببخشن.
رفتار درمانی
رفتار درمانی با هدف کمک به فرد در تغییر رفتار خود انجام میشه. این ممکنه شامل کمک‌های عملی باشد؛ مانند کمک به سازماندهی وظایف یا تکمیل تکالیف مدرسه، یادگیری مهارت‌های اجتماعی یا نظارت بر رفتار خود و دریافت تمجید یا پاداش برای اقدام به شیوه دلخواه.
درمان شناختی رفتاری به فرد کمک می‌کنه تا از چالش‌های توجه و تمرکز بیشتر آگاه بشه و بر روی مهارت‌هایی برای بهبود تمرکز کار کنه.
خانواده و زناشویی درمانی می‌تونه به اعضای خانواده کمک کنه تا یاد بگیرن که چگونه رفتارهای مخرب رو مدیریت کنند، تغییرات رفتاری رو تشویق کنند و تعامل با کودکان رو بهبود ببخشند.
سخن آخر
همه انواع درمان برای بیش فعالی و نقص توجه در کودکان و نوجوانان، نیازمند این است که والدین نقش فعالی داشته باشن. روان درمانی که فقط شامل جلسات درمانی فردی با کودک است (بدون دخالت والدین) برای مدیریت علائم و رفتار موثر نیست. این نوع درمان به احتمال زیاد برای درمان علائم اضطراب یا افسردگی که ممکنه همراه با این اختلال باشن، مفید واقع بشه اما در حالت کلی نه!
کمک از متخصصان سلامت روان به عنوان افرادی که می تونن به والدین کودک مبتلا به این اختلال و نحوه تأثیر آن بر خانواده آموزش بدن، گزینه خوبی است. همچنین آن‌ها می‌تونن به والدین و کودکان کمک کنند تا مهارت‌ها، نگرش‌ها و روش‌های جدیدی برای ارتباط با یکدیگر ایجاد کنند.
به عنوان مثال می‌توان به آموزش مهارت‌های فرزندپروری، تکنیک‌های مدیریت استرس برای والدین و گروه‌های حمایتی اشاره کرد که به والدین و خانواده‌ها کمک می‌کنه با دیگرانی که نگرانی‌های مشابهی دارند، ارتباط برقرار کنند و از تجربیات یکدیگر بهره کافی ببرن.
