وسواس یکی از اختلالات روانیه که بر عملکرد شخصیت افراد اثر نمیذاره؛ بلکه اثرات منفی اون روی رفتار و تعادل روانی هست. اجبار، الزام و تکرار دائمی اعمال مهمترین علائم وسواس هستن و فرد وسواسی خود را ملزم میکنه تا بارهاوبارها عملی را تکرار کند. روش های درمان وسواس به نوع وسواس، ریشه و طول مدت ابتلا به اون بستگی داره.
به دلیل فشار روانی که این اختلال میتونه بر فرد داشته باشه باید از نحوه برخورد با افراد دارای وسواس آگاه باشیم تا به اونا در بهبود و درمان این اختلال کمک کنیم. کاهش عوامل استرسزا و ایجاد یک محیط حمایتی میتونه در این راه مفید باشه. در ادامه مجموعه مقالات وبسایت روانشناسی فاطمه مرادی درمانگر فردی، کودک و نوجوان به اختلال وسواس، علائم وسواس و درمان اون میپردازیم.
وسواس و انواع آن
وسواس یکی از اختلالات سلامت روانه که ذهن و رفتار فرد را به صورتی درگیر میکنه که تمامی امور روزمره فرد تحتتأثیر این اختلال قرار میگیره. درنتیجه فرد درگیر نمیتونه بهصورت طبیعی و نرمال به کارهای روزمره خودش رسیدگی کنه. از علائم وسواس اینه که فرد وسواسی خودش را مقید و مجبور میکنه که یک کار را چندین بار تکرار کنه و همین موضوع اونا دچار کلافگی میکنه. اختلال وسواس در دو دستهبندی قرار میگیره که عبارتاند از:
1. وسواس فکری
اختلال وسواس فکری مربوط به ذهن انسانه و بسیار آزاردهنده هست. در وسواس فکری (OCD) افکاری ناخواسته به ذهن فرد میرسن و اون قادر به کنترل افکار نیست. فرد دچار وسواس فکری اختیاری درمورد رفتارهاش نداره و نیرویی درونی اون را وادار به این افکار میکنه.
این افکار با ورود به یک چرخه و ایجاد تکانههای عصبی مداوم در ذهن فرد بهصورت وسواس فکری یا عملی ظاهر میشن. احساس ترس، حساسیت به امور، انزوا، اضطراب و تکانههای ذهنی زیاد از علائم وسواس فکری هستن. دارودرمانی و رفتاردرمانی با مراجعه به روانشناس از روش های درمانی وسواس هستن. انواع وسواسهای فکری عبارتاند از:
- وسواس آسیب به دیگران: این گروه از افراد همیشه نگرانن که مبادا اطرافیان خودشون را ناراحت کنن یا ناخواسته به اونا توهین کنن. همچنین از علائم وسواس آسیب اینه که برخی از افراد مبتلا به این نوع وسواس وقتی اتفاقی بیفته خودشونا مقصر میدونن بدون اینکه واقعاً تقصیری داشته باشن.
- وسواس نسبت به آلودگی: در این نوع وسواس فکری فرد مبتلا همواره بعد از تماس با اشیا نگرانه و ذهنش درگیر این هست که مبادا در اثر تماس آلوده شده و بیمار بشه. این دسته از افراد دائماً در حال تمیزکاری و شستشو هستن و حتی اطرافیانشون را هم مجبور به انجام این کار میکنن. میتونیم این وسواس را ترکیبی از وسواس فکری و عملی بهحساب بیاریم.
- وسواس مذهبی: افراد مبتلا به وسواس فکری مذهبی نسبت به مسائل دینی نگران هستن و همواره میترسن که مبادا کاری که انجام میدن برخلاف دین باشه. از علائم وسواس این گروه اینکه دچار افراطیگری در دین میشن.
2. علائم وسواس؛ وسواس عملی
در وسواس عملی فرد خودش را موظف میدونه که یک کار را بارهاوبارها انجام بده و در صورت انجامندادن دچار نگرانی شدید میشه. درحقیقت وسواس عملی هم از وسواس فکری ناشی میشه. نمونههای وسواس عملی عبارتاند از:
- وسواس تقارن: این نوع وسواس مربوط به وسایل هست و فرد همواره جای وسایل را عوض میکنه و روی صاف قرارداشتن وسایل روی میز، دیوار یا زمین حساسه.
- وسواس وارسیکردن: از علائم وسواس وارسیکردن اینه که فرد مبتلا یک چیز را بارها چک میکنه. مثلاً چککردن شیر آب، گاز و… قبل از خروج از منزل. این دسته از افراد بهشدت دچار استرس میشن و همواره نگران بروز حادثه هستن.
- وسواس تمیزی: شستن مکرر دستها، بدن، اشیا
چرخه وسواس
علائم وسواس و علل اون در افراد مختلف متفاوته؛ ولی چرخهای که در این افراد اتفاق میافته به این صورته:
- افکار وسواسی: ذهن فرد درگیر یک فکر، نگرانی یا ترس وسواسگونه میشه.
- نگرانی: افکار وسواسی موجب برانگیختهشدن حس اضطراب و پریشانی در فرد میشه.
- اجبار: فرد درگیر وسواس خودش را مجبور میکنه تا از یک الگوی تکراری و اجباری پیروی کنه تا اضطرابش کم بشه.
- آسودگی موقت: با انجام رفتار اجباری، به طور موقت آرامش میگیره و تسکین پیدا میکنه؛ ولی افکار وسواسی و نگرانی ناشی از اونا دوباره عود میکنن.
بررسی علائم وسواس
شاید با دیدن افرادی که دائماً یک چیز را چک میکنن، دائماً دستاشون را میشورن یا یک عمل را بارهاوبارها تکرار میکنن متعجب بشید. اینا علائم وسواس هستن و این رفتارها واقعاً ترجیح فرد نیستن و برای فرد درگیر با این اختلال میتونه عذابآور باشه. این رفتارها میتونه بخش زیادی از زمان فرد را بگیره و نظم زندگی و فعالیتهاش را دچار اختلال کنه.
به دلیل فشار روانی زیادی که وسواس میتونه بر افراد درگیر تحمیل کنه دنبالکردن انواع روش های درمان وسواس ضروریه تا فرد بتونه به آرامش برسه. افراد وسواسی میدونن که این اجبار و وسواسها ریشه در واقعیت ندارن؛ ولی همچنان خود را مجبور به انجام اونا میدونن.
نحوه برخورد با افراد وسواسی تأثیر زیادی روی بهبود یا تشدید رفتارهای اونا داره؛ بهعنوانمثال هر نوع مشاجره و بحث با این افراد میتونه اوضاع را بدتر کنه. مهمترین علائم وسواس شامل موارد زیر میشه:
1. علائم وسواس فکری
افکار افراطی و در بسیاری از موارد غیرمنطقی دائماً به ذهن فرد درگیر با این وسواس خطور میکنه. برخی از علائم وسواس فکری عبارتاند از:
- نگرانی درباره دورانداختن اشیا
- ترس از گفتن حرف توهینآمیز
- نگرانی درباره بیماری، میکروب و…
- نگرانی درباره سلامت یا ایمنی خود و اطرافیان
- ترس از آسیب رسوندن به خود یا اطرافیان
- کلمات، تصاویر یا صداهای مزاحم در ذهن
2. علائم وسواس عملی
وسواسهای عملی رفتارها و تکرارهایی هستن که فرد برای خنثیکردن موقتی افکار وسواسی و کاهش اضطراب خودش انجام میده. علائم وسواس عملی عبارتاند از:
- شستن مکرر دستها، اشیا یا بدن
- کسب اطمینان از طرف دیگران
- شمردن یا تکرار کلمات و عبارتهای خاص
- نظمدادن و ترازکردن اشیا به روش خاص
- چککردن مکرر چیزها و اشیا
- پنهانکردن اشیا خاصی که میتونن از اونا برای آسیب به دیگران استفاده کنن.
علل بروز اختلال وسواس
وسواس در کودکان و بزرگسالان دیده میشه و در صورت عدم درمان، با افزایش سن تشدید میشه. شدت علائم وسواس در افراد مختلف متفاوته و برخی افراد تنها یک نوع از وسواس و برخی دیگه هر دو نوع فکری و عملی را دارن. در هر حال روش های درمان وسواس بر اساس نوع، شدت و علل زمینهای متفاوته. عوامل متعددی در بروز اختلال وسواس نقش دارند که عبارتاند از:
- وراثت و عوامل ژنتیکی
- کمالگرایی والدین در دوران کودکی و توقع بالای اونا از فرزندان
- علل رفتاری و استفاده از وسواس بهعنوان یک مکانیسم دفاعی برای کاهش اضطراب
- عوامل بیولوژیکی مانند کاهش ترشح هورمون رشد، مشکلات عصبی، سابقه ضربهمغزی
- عوامل خودایمنی مانند عفونتهای استرپتوکوکی که منجر به التهاب و اختلال در عملکرد سلولهای عصبی مغز میشه.
- عوامل استرسزای محیطی
همچنین بروز اتفاقات ناگوار در زندگی میتونه موجب بروز افسردگی بشه که اون هم یکی از ریشههای وسواس و بروز علائم وسواس هست. اختلال افسردگی موجب کاهش عزتنفس، اعتمادبهنفس، حس بیارزشی، ناتوانی در برقراری روابط اجتماعی و بالارفتن سطح انتظار افراد از محیط اطرافشون میشه.
در مواردی، همزمان با بلوغ ممکنه فرد دچار وسواس بشه. به دلیل حساسیتهای این دوره و امکان بروز اختلال وسواس، باید در نحوه برخورد با افراد دارای وسواس در دوره بلوغ دقت کرد. روانشناس با ریشهیابی مشکل و علل زمینهای اون یک یا چند روش از روش های درمان وسواس را بکار میگیره.
روش های درمان وسواس
روشهای مختلفی برای درمان وسواس وجود داره و بیتوجهی به درمان این اختلال میتونه مشکلات بیشتری برای فرد و اطرافیان به وجود بیاره. گوشهگیری و انزوا از جمله موارد عدم درمان وسواس هستن. با مشاهده علائم وسواس و تکرار اونا در یک بازه زمانی بهتره برای درمان اون اقدام بشه. اگر از اطرافیان شما کسی دچار این مشکل شده علاوه بر مراجعه به روانشناس باید نحوه برخورد با افراد دارای وسواس را هم یادبگیرید. روش های درمان وسواس عبارتاند از:
1. روان درمانی
بسیاری از علائم وسواس ریشه روانی دارن و متخصصان روانشناسی بالینی از این روش بهعنوان یک رویکرد ترکیبی برای درمان وسواس استفاده میکنن. در طول فرایند رواندرمانی فرد راهکارهایی برای مدیریت افکار ناخواسته و تغییر الگوهای رفتاری غیرضروری و غیرمفید یاد میگیره. رویکردهای رواندرمانی برای وسواس عبارتاند از:
- درمان شناختی رفتاری: برای شناسایی الگوهای فکری و رفتارهای ناخواسته و چهارچوب بندی اونا
- درمان شناختی مبتنی بر ذهنآگاهی: شامل یادگیری مهارتهای ذهنآگاهی برای مقابله با پریشانی ناشی از افکار وسواسگونه
- پیشگیری از مواجهه و پاسخ: قرارگیری تدریجی در موقعیتهایی مانند نگرانیهای ریشهای وسواس یا اجبار برای فراگیری مدیریت وسواسهای پریشانی
البته در کنار این درمانها و راهحلها، فراگیری نحوه برخورد با افراد دارای وسواس هم برای اطرافیان ضروریه و نقش مهمی در موفقیت روند درمان داره.
2. دارو درمانی
رویکرد دارودرمانی از دیگر روش های درمان وسواس هست و در مواردی ممکنه برای درمان علائم وسواس این روش بهکار بره. چند نمونه از داروهایی که برای درمان وسواس استفاده میشن عبارتاند از:
- مهارکنندههای انتخابی بازجذب سروتونین مثل سرترالین یا فلوکستین
- داروهای ضدافسردگی سه حلقهای مثل کلومیپرامین که البته از این دارو برای درمان اولیه استفاده نمیشه.
- داروهایی مثل ممانتین، آریپیپرازول یا ریسپریدون که اثرات داروهای بازجذب سروتونین را افزایش میدن.
نحوه برخورد با افراد دارای وسواس
مدیریت نحوه رفتار با افراد دارای وسواس نقش مهمی در اثربخشی روند درمان داره. با مشاهده علائم وسواس علاوه بر اینکه فرد درگیر باید به متخصص رواندرمانی یا روانپزشک مراجعه کنه اطرافیان هم باید اطلاعات لازم درباره رفتار با این فرد را یاد بگیرن. برخی از موارد نوع برخورد با افراد وسواسی عبارتاند از:
- کسب آگاهی درباره وسواس: برای درک فرد دارای وسواس و حمایت از اون باید اطلاعات خوبی درباره این اختلال داشته باشید. بسیاری از رفتارهای افراد وسواسی از سر اجبار بوده و نمیتونن اونا را کنترل کنن.
- اصلاح انتظارات: در دوره درمان تغییر در علائم وسواس، میتونه برای فرد دارای وسواس استرسزا باشه. به همین دلیل نحوه برخورد با افراد دارای وسواس در دوره گذار باید تعدیل بشه و از هر نوع مشاجره و تنش به دلیل رفتارهای وسواسی خودداری کنیم.
- عدم تقویت رفتارهای اجباری: فرد وسواسی علاوه بر اینکه خودش گرفتار این مشکل هست ممکنه از دیگران هم انتظار داشته باشه بعضی رفتارها مثل شستن مکرر را انجام بدن. دقت داشته باشید که شاید تبعیت از این فرد برای مدتی اونا آروم کنه؛ ولی میتونه موجب تثبیت رفتارها در اون بشه. به همین دلیل با فرد وسواسی مثل سایرین رفتار کنید و از قوانینش پیروی نکنید.
- عدم انجام مقایسههای روزانه: یک نحوه برخورد با افراد دارای وسواس عدم مقایسه هست. در فرایند درمان بارها ممکنه فرد دچار عقبگرد بشه یا بعد از گذشت مدتی با کاهش بعضی علائم وسواس تصور بشه که فرد بهبود پیدا کرده. در هرکدام از روش های درمان وسواس به متخصص اعتماد کنید و درمان را خودسرانه قطع نکنید.
همچنین تغییر سبک زندگی و جشنگرفتن پیروزیهای کوچک هم میتونه در فرایند درمان مفید باشه.
جمعبندی
وسواس یک اختلال سلامت روانه که در اون فرد خودش را ملزم به اجبار و انجام رفتارهای تکراری میکنه. وسواس نسبت به آلودگی، وسواس نسبت به آسیب به دیگران، چککردن مداوم، شستشوهای مکرر و… برخی از علائم وسواس هستن. دارودرمانی و رواندرمانی روش های درمان وسواس هستن که متخصص با ریشهیابی علل، نوع وسواس و طول مدت اون بهترین روش درمانی را انتخاب میکنه.
برای پیشرفت در روند درمان اطرافیان نیز باید نحوه برخورد با افراد دارای وسواس را یاد بگیرن. بهعنوانمثال تغییر سبک زندگی، عدم تقویت رفتارهای اجباری و اصلاح انتظارات از این مواردن. خانم فاطمه مرادی روانشناس و درمانگر کودک، نوجوان و خانواده در حوزه مشکلات سلامت روان فعالیت میکنن و دارای تجربه و سوابق درخشانی در این زمینه هستن. برای رزرو نوبت مشاوره میتونید به صفحه تماس با من مراجعه کنید.
