بسیاری از والدینی که از فرزندان خود انتقاد میکنند، نیت خوبی دارند؛ اما اغلب با شیوه درست و چگونگی انتقاد از کودک و نوجوان آشنا نیستند. آنها امیدوارند که با اشاره به اشتباهات فرزندشون، بتونن به آنها کمک کنن تا بر رفتارهای اشتباه خودشون غلبه کنن، مهارتهایی رو که برای موفقیت اجتماعی و تحصیلی نیاز دارن، بیاموزن و حس مسئولیتپذیری رو در درونشون ایجاد کنن. آنها قصد دارن در پایه، به بهترین صورت فرزند خود را راهنمایی کنن؛ اما متاسفانه از روش مناسب و چگونگی انتقاد از کودک و نوجوانانآگاه نیستند. همراه با فاطمه مرادی روانشناس کودک و نوجوانان به بررسی چگونگی انتقاد از کودک و نوجوانان می پردازیم.
کودکی و نوجوانی
کودکی و نوجوانی دورهای از تغییرات سریع بیولوژیکی و روانی اجتماعی است که تأثیر برجستهای بر روابط والدین و فرزند داره. در واقع والدین و فرزاندان باید مسئولیتها رو دوباره سازماندهی کنند و به سمت یک رابطه برابرتر حرکت کنند. اگرچه درگیریهای بین والدین و فرزندان در دوران نوجوانی بیشتر و شدیدتر است، اما تصور میشود که این درگیریها وسیلهای برای مذاکره در مورد تغییرات روابط طرفین هستند و مستقیما با چگونگی انتقاد از کودک و نوجوانان ارتباط داره.
نقد در مقابل تصحیح در کودکان
پیرامون موضوع چگونگی انتقاد از کودک و نوجوانان خوب است بدونیم که نقد و تصحیح (شکل ضروری راهنمایی) رو نباید یکسان دونست. انتقاد با اصلاح تفاوت داره؛ زیرا نقد در مقابل تصحیح، بیشتر بر قضاوت کودک متمرکز است تا کمک به او. وقتی کودکی رو اصلاح میکنیم، به آرامی او رو از اشتباهی که مرتکب شده ،آگاه میکنیم و توضیح میدیم که چرا رفتار او درست نیست.
به کودک نوپا گفتن اینکه اسباببازیهایی رو که به او تعلق ندارند، بدون اجازه نبرد، سپس با حوصله توضیح دادن این که چرا این کارش اشتباه است، اصلاح است. این عمل کودک رو تشویق می کنه تا دفعه بعد یاد بگیره و بهتر عمل کنه. در مقابل، گرفتن اسباببازیهایی که او گرفته و گفتن صرفا «این کار رو نکن، بد است» انتقاد است. این نوع رفتار بدون ارائه راهنمایی کافی، به کودک آسیب میزنه.
بهتر است با چگونگی انتقاد از کودک و نوجوانان آشنا بشید. در غیر این صورت با استفاده از 5 روشی که در ادامه میگوییم تأثیر منفی میذارین. با این 5 روش انتقاد و شرم، رشد روحی و روانی رو از مسیر پیش روی کودک و نوجوان خارج میکنه:
1) انتقاد، احساس مسئولیت فرزندتان را کمرنگ می کند
وقتی فرزندتون رو با عصبانیت سرزنش میکنید، او کاملاً درگیر احساس شما نسبت به خود میشه. او به اشتباه اصلی خود فکر نمیکنه و فورا شروع به تمرکز روی احساس خود در مورد واکنش شما به آن میکنه. این امر او رو از کشف احساساتی که مستقیماً با عواقب اعمال او مرتبط هستند مانند پشیمانی و خجالت و… منحرف میکنه؛ در عوض، او خشم خود رو بر شما فرافکنی خواهد کرد. یعنی او درگیر این میشود که شما چقدر بی انصاف هستید.
با گذشت زمان، این به او آموزش میده تا روی آنچه که باید بهبود بخشد تمرکز نکنه، بلکه بر رفتار ناعادلانه دیگران با او تمرکز کنه. به عبارت دیگر، او ذهنیت قربانی شدن رو توسعه خواهد داد، نه مسئولیت پذیری شخصی! پس توجه به بیان و ارائهی انتقاد ما در مواجهه با فرزندمان حائز اهمیت است به عبارتی دیگر چگونگی انتقاد از کودک و نوجوانان از حساسیت زیادی برخوردار است.
2) چگونگی انتقاد از کودک و نوجوانان؛ انتقاد باعث ایجاد احساس شرم میشه
احساس پشیمانی از اعمال طبیعی و از طرف دیگر تاحدودی مضر است. هنگامی که احساس پشیمانی میکنیم، از انجام یک اقدام خاص پشیمان میشویم (و معمولاً قول میدیم که رفتار خود را اصلاح کنیم). وقتی احساس شرم میکنیم، شروع میکنیم به این باور که ذاتاً معیوب هستیم و بنابراین قادر به تغییر نیستیم. بنابراین، اگر میخواهیم فرزندانمان با میل و رغبت روی رفتارهای مشکلساز خودشون کار کنند، باید به آنها بفهمانیم که خطا کردن اشکالی نداره، بلکه ماندن در خطا و تکرار آن اشتباه است.
ما باید فرزندانمون رو بسازیم و تشویقشون کنیم که دوباره تلاش کنند، نه اینکه شخصیتشون رو خراب کنیم. این مورد، از مهمترین موارد چگونگی انتقاد از کودک و نوجوانان است که نباید فراموش کنیم.
3) انتقاد، درد بیمورد ایجاد میکند
زندگی در حال حاضر برای فرزند شما چالش برانگیز است. او باید هر روز با فشار تحصیلی در مدرسه، فشار اجتماعی از سوی همسالانش و… مقابله کند. شما با شیوه نادرست چگونگی انتقاد از کودک و نوجوانان، به عبارتی اضافه کردن بیمورد به استرس او، تبدیل شدن به یک بزرگسال شاد و سالم رو برای او دشوارتر میکنید.
4) وقتی فرزندتان را قضاوت می کنید، او یاد میگیرد که خودش را قضاوت کند
چگونگی انتقاد از کودک و نوجوانان و رفتار هر فرزند با خود با چگونگی انتقاد والدین از کودک و نوجوان تعیین میشود. اگر به طور معمول از فرزندتون انتقاد کنید، او شروع به انتقاد شدیدتر از خود خواهد کرد. این باعث میشود وقتی به چیزی دست مییابد، احساس واقعی کسب موفقیت و پاداش کارش، برای او غیرممکن باشد. به جای اینکه به خودش افتخار کند که نمره خوبی کسب کرده است، خودش را سرزنش کند که چرا بهترین نمره رو کسب نکرده است.
علاوه بر این، کودکانی که به طور مزمن از شکست میترسند، اغلب حتی از تلاش برای پیگیری اهداف خود امتناع میورزند، که این اتفاق می تونه به شدت به رشد آنها آسیب بزند. پیسنهاد میکنیم مقاله روش های موثر برای انتقاد از نوجوانان را مطالعه کنید.
5) انتقاد، اعتماد والدین به فرزندان را تضعیف می کند
چگونگی انتقاد از کودک و نوجوانان ارتباط مستقیمی با احساس آنها دارد و اشتباه در ارائهی آن احساسات آنها رو مختل میکند. به طور مثال، فرزندتون هر بار که مرتکب اشتباهی میشود، احساس می کند از سوی شما طرد شده است. در نهایت، متوجه میشود که نمیتونه به شما اعتماد کند. برای اینکه یک پیوند قوی والدین و فرزند وجود داشته باشد، فرزند شما باید بدونه که شما او رو بدون قید و شرط دوست دارید.
انتقاد والدین صدمه میزند! ممکن است به نظر برسه که کودکان و نوجوانان هر کاری که دوست دارند، انجام میدهند؛ اما نسبت به نظرات والدین خود حساستر از آن چیزی هستند که به نظر میرسد. مغز کودک و نوجوان به شدت به انتقاد یا تحسین والدین واکنش نشان میدهد. کودکان و نوجوانان پس از هر نقطه ستایش یا انتقاد، حال و هوای خود را نشان میدهند. جای تعجب نیست که خلق و خوی آنها پس از دریافت یک تعریف و تمجید بهتر شد و پس از دریافت نظر منفی بدتر شد. به ویژه زمانی که این انتقاد با تصویر آنها از خود مطابقت نداشته باشد.
اگرچه فرزندان به همان اندازه نتایج خوب از انتقاد، تمجید و نظرات خنثی را از «والد» خود دریافت کردند، اما پس از انجام وظیفه بازخورد و احساس خوبی نسبت به خود نداشتند و این امر رابطهی مستقیمی با چگونگی انتقاد از کودک و نوجوانان دارد.
سخن آخر
در مبحث چگونگی انتقاد از کودک و نوجوانان متأسفانه، والدین همیشه متوجه نمیشوند که بچهها مانند بزرگسالان به انتقاد واکنش نشان نمیدهند. در حالی که یک بزرگسال ممکنه بتونه اشتباه خودش رو تصدیق کنه، کودکان هنوز دیدگاه مورد نیاز، برای درک این کار رو ندارند. کودکان تقریباً همیشه انتقاد رو درونی حل میکنند، انتقاد رو به دل میگیرند و گاهی اوقات زخمهای عاطفی پایداری رو در این فرآیند تحمل میکنند. علاوه بر این، شرم به عنوان “محصول جانبی اجتناب ناپذیر انتقاد شدید” این قدرت رو داره که اهدافی رو که والدین در هنگام توصیه به فرزندان خود در ذهن دارند، ضعیف کنه.
