یکی از مهم‌ترین وظایف والدین تربیت صحیح فرزندان هست. البته می‌دونیم که هیچ پدر و مادری کامل نیست؛ ولی باید همگی تلاش کنیم تا جایی که در توانمون هست مهارت فرزندپروری را یاد بگیریم و فرزندانی سالم از نظر اخلاقی تربیت کنیم و تحویل جامعه بدیم. همونطور که همگی می‌دونیم خانواده اولین و اساسی‌ترین بنیان جامعه هست و خانواده‌های سالم هستند که می‌تونن جامعه سالم بسازند. نقش والدین در تربیت کودک بسیار حیاتیه و یکی از بزرگ‌ترین حقوق کودکان این هست که والدین روش های فرزندپروری اصولی و درست را یاد بگیرن و اون‌ها را در مورد فرزندانشون اجرا کنند. همراه با خانم فاطمه مرادی روانشناس و درمانگر کودک، نوجوان و خانواده اصول مهم مهارت فرزندپروری را بررسی می‌کنیم.
مهارت فرزندپروری
مهارت‌های فرزندپروری والدین نقش مهمی در شکل‌گیری شخصیت کودک دارن و اثر اون‌ها تا پایان عمر باقی می‌مونه. به همین دلیل یادگیری مهارت فرزندپروری بسیار مهمه. نوع رفتار والدین با فرزندشون تعیین‌کننده رفتار متقابل فرزندان و همین‌طور شخصیت فرزندان هست. مهارت‌های فرزندپروری دو معیار عمده را در بر می‌گیره که شامل محبت و کنترل هست. فرزندپروری مجموعه رفتارها، گفتار و روش‌هایی هست که والدین نسبت به فرزندانشون در پیش می‌گیرن.
والدین شیوه‌های تربیتی متفاوتی در برابر فرزندان خودشون دارن. بعضی والدین استبدادی و دیکتاتوری هستن، بعضی دیگه آسان‌گیر و بی‌تفاوت بوده و گروه دیگری از اون‌ها دموکراتیک و مقتدرانه عمل میکنن.
دکتر استینبرگ استاد دانشگاه تمپال فیلادلفیا آمریکا معتقده که مهارت فرزندپروری سالم می‌تونه موجب تقویت همدلی، صداقت، کنترل خود، اعتمادبه‌نفس، همکاری، مهربانی و شادمانی کودک بشه. از طرف دیگه کودک از نظر انگیزه و کنجکاوی فکری هم پیشرفت می‌کنه که در موفقیت‌های فردی و اجتماعی اون در آینده نقش داره. یکی دیگه از مزایای فراگیری روش‌های صحیح فرزندپروری این هست که از کودک در برابر اختلالات روحی روانی، افسردگی، اضطراب، رفتارهای ضداجتماعی و سوءمصرف الکل و مواد مخدر محافظت میشه و استقلال شخصیتی در کودک رشد می‌کنه.
مهارت فرزندپروری؛ نقش والدین در تربیت کودک
برقراری ارتباط سالم با کودکان یکی از اصول مهم مهارت فرزندپروری هست. ارتباط سالم بین والدین و رابطه سالم والدین با فرزندانشون مهم‌ترین قسمت رشد و پرورش اخلاقی کودکان هست. منظور از ارتباط فرایند مبادله اطلاعات و احساساته. محیط خانه باید سرشار از مهر و محبت باشه و بین تمام اعضای خانواده هیچ کینه یا دشمنی وجود نداشته باشه و برقراری چنین فضایی وظیفه والدین هست که بتونن محیطی سالم و مملو از عاطفه و مهربونی ایجاد کنند.
مشاهده ارتباط سالم بین پدر و مادر و احترامی که والدین برای همدیگه قائل هستن، موجب میشه که کودک هم ناخودآگاه این رفتارهای صحیح را یاد بگیره. دکتر اسپاچ، روانشناس معتقده که: آسودگی فردی و اساسی کودک زمانی حاصل میشه که کودک ببینه والدینش در مقابله با مشکلات و مسئولیت‌های زندگی با همدیگه همدل هستن و اتحاد و انسجام دارن.
شیوه‌های رفتارهای تربیتی والدین
همونطور که گفتیم در خانواده‌های مختلف والدین شیوه‌های تربیتی متفاوتی دارن. هر کدوم از این رفتارها تأثیرات متفاوتی بر کودکان دارن و نوع رفتار و روش تربیتی والدین تعیین‌کننده شخصیت و میزان موفقیت کودک در آینده میشه. شخصیت کودک که مثل یک لوح سفید هست تحت‌تأثیر رفتار والدین شکل می‌گیره. اینجاست که یادگیری مهارت فرزندپروری اهمیت خودش را نشون میده. در ادامه شیوه‌های رفتاری و تربیتی والدین را بررسی می‌کنیم.
1. شیوه استبدادی یا دیکتاتوری
این مهارت فرزندپروری یکی از روش‌های نادرست هست که در این روش هر دو والد یا یکی از اون‌ها به‌شدت کنترلگر هستند. والد دیکتاتور رئیس تمام اعضای خانواده هست و تمام امور به دستور و میل رئیس خانواده انجام میشه. چنین والدینی خیلی پرتوقع هستن و به نیازها و امیال کودکان توجه نمی‌کنن. پیام‌های کلامی چنین والدینی یک‌جانبه هست و محتوای عاطفی نداره. برخی ویژگی‌های فرزندانی که در چنین محیطی رشد می‌کنند شامل این موارد میشه:
- عدم استقلال رأی
- شخصیت وابسته
- منزوی و غمگین
- آسیب‌پذیر در برابر تنش‌ها
- بسیار محتاط
- برای آشنایی بیشتر با ابن دسته از والدین می تونید مقاله والدین هلکوپتری و کنترلگر را مطالعه کنید.
2. شیوه آسان گیر و بی‌تفاوت
دومین مهارت فرزندپروری نادرست شیوه سهل‌انگارانه هست. در چنین خانواده‌هایی نه‌تنها از شدت و کنترل‌گری دسته قبل خبری نیست؛ بلکه خانواده اختیار و آزادی عمل زیادی به کودک میده. چنین والدینی کنترل کمی بر رفتارهای فرزندانشون دارن و مهرورزی و محبت در چنین خانواده‌ای در حد متوسط یا بیش از حده. والدین در برقراری نظم و قانون در خانه هیچ تلاشی نمی‌کنند و چنین خانواده‌هایی عملاً آشفته هستند.
در این شیوه رفتاری والدین از ارائه دلیل و گفتگو با کودک خودداری می‌کنند و به‌ندرت اطلاعات صحیح یا توضیحات دقیق به فرزندان خودشون میدن؛ مثلاً مادران سهل‌انگار وقتی بخوان کودک خودشون را تنبیه کنن محبت خود را از کودک دریغ کرده و اونا مسخره میکنن. نقش والدین در تربیت کودک با شخصیت آسان گیر یک نقش منفی است. برخی ویژگی‌های کودکانی که در چنین محیطی رشد می‌کنند شامل این موارد زیر میشه:
- افراد ناپخته با اعمال و رفتارهای نسنجیده
- انجام فعالیت‌های بی‌هدف
- فاقد استقلال شخصیتی
- پرخاشگر و تکانشی
- رفتارهای بزهکارانه در آینده
3. نقش والدین در تربیت کودک؛ شیوه دموکراتیک و مقتدرانه
سومین مهارت فرزندپروری که روشی سالم هست، شیوه دموکراتیک و مقتدرانه است. این روش یک روش عاقلانه و آزادمنش هست و بر اساس تعادل، تعامل و صمیمیت حقیقی و اخلاقیه. چنین والدینی واقعیت‌ها را به فرزندان خودشون منتقل میکنن و در برخورد با کودک دلایل منطقی خودشون را با زبان کودک مطرح میکنن. همچنین با صبر و حوصله به دلایل کودک گوش میکنن و شیوه برخورد صحیح با مسائل را به فرزندان خودشون یاد میدن.
این دسته از والدین توانایی سخنرانی خوبی دارن و برای توافق با کودک خودشون با استدلال و منطق صحبت میکنن. محبت‌کردن این دسته از والدین متعادل و مناسب هست. ازیک‌طرف والدین از حقوق ویژه خود و کودک مطلع هستن و به علایق فردی و ویژگی‌های خاص کودک احترام می‌گذارن. کودکانی که در چنین محیطی رشد کنند این ویژگی‌ها را دارند:
- استقلال رأی و استقلال شخصیتی
- دارای اعتمادبه‌نفس بالا
- باکفایت و خشنود
- واقع‌گرا
به دلیل اینکه این دسته از کودکان مورد عشق و محبت والدین واقع‌شدن و والدین فرصت‌های تصمیم‌گیری و انتخاب در اختیارشون قرار دادند، کودکان احساس امنیت عاطفی میکنن.
روش های فرزندپروری
همونطور که گفتیم مهم‌ترین وظیفه والدین تربیت فرزندانی سالم هست. مهارت فرزندپروری چیزیه که حتماً باید به اصول اون دقت کنیم و از محبت بیش از حد یا کنترل‌گری زیاد پرهیز کنیم؛ چون عدم تعادل در رفتارهای والدین موجب آسیب‌دیدن شخصیت کودک و بروز ضعف‌های اخلاقی، تربیتی و شخصیتی در آینده میشه. برقراری یک رابطه سالم از اولویت‌ها و مهم‌ترین زمینه مهارت فرزندپروری هست. فراموش نکنین ایجاد فضای امن در خانه برای کودکان در تقویت مهارت‌های فرزندپروری تاثیر مثبت داره. حالا ببینیم چطور میشه رابطه بهتری با فرزند خودمون داشته باشیم.
1. صحبت با کودک
از طریق صحبت‌کردن با کودکان به روشی محبت‌آمیز و منطقی کودک حس نزدیک بودن به والدین پیدا می‌کنه و والدین خودش را به‌عنوان پناهگاهی امن می‌دونه. در مورد مسائل موردعلاقه کودک باهاش صحبت کنین. این کار باعث میشه کودک نه‌تنها مهارت سخن‌گفتن را یاد بگیره؛ بلکه مهارت‌های اجتماعی و شیوه مذاکره و گفتگو را هم فرا می‌گیره و اعتمادبه‌نفسش هم افزایش پیدا می‌کنه.
2. مهارت فرزندپروری؛ گذراندن اوقاتی از روز با کودک
یک مهارت فرزندپروری دیگه وقت‌گذرانی با کودکه. بهتره در طول روز زمانی را به کودک خودتون اختصاص بدید و با اون وقت بگذرونید؛ مثلاً وقتی کودکتون به شما مراجعه می‌کنه تا چیزی بپرسه یا چیزی می‌خواد درواقع نیازمند جلب‌توجه هست و این بهترین زمانیه که باید باهاش وقت بگذرونید. این‌کار باعث میشه که کودک سرخورده نشه و احساس باارزش بودن بهش دست بده؛ درنتیجه اعتمادبه‌نفسش افزایش پیدا می‌کنه.
3. آموزش رفتار و مهارت‌های جدید به کودک
نقش والدین در تربیت کودک اهمیت زیادی دارد. والدین نباید فکر کنند که کودکان خودشون بزرگ میشن و روش رفتار در موقعیت‌های مختلف را یاد می‌گیرن. در واقع کودک نوع برخورد با مشکلات و مسائل را در موقعیت‌های مختلف از والدین خودش یاد می‌گیره. والدین با تمرین، تشویق و آموزش شیوه حل مسئله و روش برخورد با موقعیت‌های مختلف را به کودک یاد میدن. همین‌طور رفتارهای والدین الگویی برای فرزند هست که یاد می‌گیرن در مقابله با مشکلات چه رفتارهایی از خودشون نشون بدن.
4. روش های فرزندپروری؛ مدیریت رفتار نامطلوب کودک
در مسیر یادگیری مهارت فرزندپروری باید بدونید که کودکان خواسته‌های زیادی دارن که بعضی از اونا منطقی و معقول نیستن و در مورد بعضی دیگه برآورده کردن‌شون ممکن نیست؛ بنابراین والدین باید قوانین، مقررات و خط‌قرمزها را به کودکان خودشون یاد بدن تا کودکان این توانایی را به دست بیارن که وقتی نمی‌تونن به خواسته یا هدفی برسن، ناراحتی و ناکامی خودشون را کنترل کنن. شاید مدیریت چنین رفتارهایی برای والدین دردسرساز باشه؛ ولی در طولانی‌مدت نتایج مثبت و مؤثری خواهد داشت.
5. مدیریت رفتار نامطلوب کودک در خارج از خانه
شاید کودکان در خانه مشکلی نداشته باشن؛ ولی در بیرون از منزل مثلاً فروشگاه، مهمانی، مسافرت مشکلاتی به وجود بیارن. والدین باید برای چنین موقعیت‌هایی از قبل آماده باشن و تمرین کنن. قبل از خروج از منزل باید با کودک خودتون صحبت کنین و انتظارات خود و قوانین را برای کودک توضیح بدید. همین‌طور برای جلوگیری از بروز مشکل در بیرون از منزل یک فعالیت سرگرم‌کننده براش فراهم کنین؛ مثلاً اسباب‌بازی موردعلاقه کودک را براش ببرید.
جمع‌بندی
یکی از اصول مهمی که باید تمام والدین اونا یاد بگیرن مهارت فرزندپروری هست. یادگیری چنین مهارتی نقش مهمی در آینده فردی و اجتماعی کودک داره؛ اگر می‌خواهید فرزندانی سالم و موفق در آینده داشته باشین باید به نقش والدین در تربیت کودک توجه زیادی کنین و روش های فرزندپروری صحیح را یاد بگیرین. به همین منظور باید از افراط‌وتفریط خودداری کنین و در پرورش کودکتون تعادل را رعایت کنین.
برقراری تعادل در محبت، سخت‌گیری، قوانین و کنترل کودک باعث میشه که یک شخصیت قوی، مستقل و منطقی در کودک شکل بگیره و در آینده در برخورد با مسائل و موقعیت‌های مختلف رفتارهای درست و منطقی داشته باشه. اگر در این زمینه نیاز به مشاور دارید می توانید از مشاوره آنلاین و حضوری در وب سایت فاطمه مرادی روانشناس کودک و نوجوان کمک بگیرید.
