افسردگی از شایع‌ترین تشخیص‌های روان‌پزشکی است که اکثر افراد در مقاطع زمانی خاص، دچار اون میشن. معمولاً تا دوهفته پایداره و در زندگی فرد تداخلی ایجاد نمی‌کنه اما اگر زمان این بیماری بیش از دوهفته طول بکشه و باعث از کارافتادگی در قلمرو زندگی فردی و اجتماعی بشه، فرد را کاملاً دچار اختلال افسردگی می‌دونیم. بیماری افسردگی از دید اکثر مردم، بیماری است که در بزرگسالان مشاهده میشه، اما متأسفانه آمارها حاکی از این هست که امروزه تنها بزرگسالان، مراجعه‌کننده کلینیک‌های روان‌پزشکی نیستند بلکه کودکان نیز از جمله مراجعه‌کنندگان به شمار می‌روند.
طبق آمارهای ارائه شده حدود پنج درصد از کودکان از اختلال افسردگی رنج می‌برند که این در کودکان دختر بیش از کودکان پسر دیده میشه. بیماری افسردگی در کودک، در واقع یک نوع بیماری روانی است که کودک احساس و تصور بدی از خودش داره و برای دوره زمانی طولانی احساس غم، عصبانیت و ناکامی می‌کنه و زمانی که به اوج برسه علایم خاص خودش را نشون میده.
گوشه‌گیری و انزواجویی از بارزترین نشانه‌های این بیماری هست. مطالعات و بررسی‌های انجام شده نشون داده که افسردگی در کودکان با افسردگی در بزرگسالان شباهت زیادی داره که البته نوع درمان اون متفاوته. عوامل ژنتیکی و فیزیولوژیکی از عللی است که زمینه افسردگی در کودکان رو فراهم می‌کنه. همچنین عوامل استرس‌زای محیطی از جمله مشکلات خانوادگی، طلاق، آزار کودک، ازدست‌دادن یکی از والدین هم میتونه بر خلق کودک و ابتلا به افسردگی نقش پررنگی داشته باشه. البته این اختلال در کودکانی که به مدرسه نرفتن، نادره و بیشتر در مقطع دبستان دیده میشه. بااین‌حال طبق تحقیقات، افسردگی میتونه از آغاز زندگی یعنی دوران نوزادی هم پدید بیاد.
برای آشنایی و تشخیص افسردگی در کودک، پیشگیری و نحوه برخورد و راه‌های درمان و بهبودی این بیماری، مصاحبه‌ای با مهرناز یکتا، کارشناس ارشد روانشناسی بالینی انجام دادیم که در زیر می‌خونید. برای کسب اطلاعات بیشتر درباره افسردگی می‌تونید مقالات افسردگی چیست؟ علائم افسردگی و درمان افسردگی و افسردگی و خودکشی در دوران کودکی و دوران نوجوانی را نیز مطالعه کنید.
▪ آیا آمارهایی که دررابطه‌با میزان کودکان افسرده در ایران ارائه شده، صحیح است یعنی پنج درصد از کودکان ما افسرده هستند؟
آمارهای ارائه شده بیشتر مربوط به کشورهای اروپایی و آمریکایی است و در ایران آمار رسمی داده نشده است. اما اختلالات خلقی در کودکان در ایران تا قبل از ورود به مدرسه ۳/۰ درصد و در مقطع دبستان بین سه تا چهار درصد متغیره. کلاً افسردگی در کودکان کشورهای جهان سوم که عوامل محیطی، اقتصادی و اجتماعی و در کل عوامل استرس‌زا بیشتره، زیادتر از جاهای دیگه دیده میشه.
▪ عوامل ایجادکننده و مؤثر در افسردگی کودکان چیست؟
در کل می‌توان از سه دسته عوامل مهم نام برد:
۱) عوامل ژنتیکی و زیست‌شناختی: طبق تحقیقات انجام شده کودکانی که والدین اونها افسرده باشن چهار برابر مستعد این بیماری هستند، همچنین افسردگی مادران در دوران بارداری نقش خیلی مهمی در افسردگی کودک داره.
۲) عوامل اجتماعی: که شامل وضعیت تأهل خانواده، تعداد خواهر و برادر، جدایی و طلاق در خانواده، ازدست‌دادن والدین، شرایط اقتصادی و اجتماعی حاکم بر خانه و سبک زندگیه که باتوجه‌به عوامل اجتماعی افسردگی در کودکان پسر بیشتر از دختر است. پسرانی که قبل از ۱۳ سالگی یکی از والدین رو ازدست‌دادن بیشتر مستعد افسردگی هستند.
۳) عوامل طبیعی که شامل سیل، زلزله، تصادف برای خود کودک و قطع عضو در کودک میشه.
▪ از میان عواملی که نام بردید، کودکان در کدامیک نقش پررنگ‌تری دارند؟
در سبب‌شناسی افسردگی در کودکان اگرچه عوامل ژنتیکی و زیست‌شناختی تأثیرگذار هستن اما اگر بخوام مهم‌ترین عامل را بگم همان عوامل اجتماعی و محیطی هستن که در اکثر تحقیقات هم به اون اشاره شده است.
▪ آیا افسردگی در کودک با اختلال بیش‌فعالی رابطه دارد؟
تا حدودی. در واقع نشانه‌هایش هم جز در یکی دو مورد، متفاوت هست. در کل، افسردگی در کودکان با خیلی از اختلالات روانی که ما روان‌شناسان از آن به نام «هم بود» نام می‌بریم، رابطه داره. آنچه مهم است اینه که در کودکان افسرده، ناآرامی و حملات کج‌خلقی مکرر دیده میشه که والدین ممکن است با اختلال بیش‌فعالی اشتباه بگیرن. در کل ۳۰ درصد از کودکان بیش فعال در آینده دچار افسردگی میشن. آنچه مهم است یکسری عوامل هست که فقط مختص افسردگی است و در کودکان بیش فعال دیده نمیشه، مثل اختلال خواب، اختلال در اشتها، افکار خودکشی و عدم لذت از فعالیت‌هایی که قبلاً لذت‌بخش بوده.
▪ کودک افسرده می‌تواند به خودکشی هم فکر کند؟
بله بسیاری از اونها متأسفانه به افکار خودکشی فکر می‌کنند چرا که فکر به خودکشی یکی از علایم مهم افسردگی هست که در همه سنین دیده شده است.
▪ علایم تشخیص درونی و ظاهری افسردگی در کودکان چیست؟
به‌طورکلی اگر بخوام بگم شامل: شکایت‌های جسمی فراوان، توهمات شنوایی، کاهش توانایی تمرکز، فقدان انرژی، مشکلات خواب، خلق تحریک‌پذیر و رفتارهای پرخاشگرانه، ترس، فرار از مدرسه، وابستگی بیش از حد به والدین، عملکرد تحصیلی ضعیف، گوشه‌گیری و عدم بازی با دوستان میشه. در کل دو نشانه بارز رو میشه برای افسردگی نام برد:
۱) خلق افسرده
۲) احساس عدم لذت از فعالیت‌هایی که قبلاً براش لذت داشته. اگر این علایم تا دوهفته پایدار بود و بهبود نیافت، کودک احتمالاً مبتلا به افسردگی شده. اما از نظر ظاهری ازآنجاکه کودکان از لحاظ پوشش لباسی تحت حمایت خانواده هستند و نمی‌تونن لباس‌های آشفته بپوشند یا حمام نرن به همین دلیل برای کودکان از نظر ظاهری نمی‌توان افسردگی را تشخیص داد.
▪ طبق بعضی از تحقیقات گفته می‌شود افسردگی از آغاز زندگی یعنی دوران نوزادی آغاز می‌شود. منظور از افسردگی در نوزاد چیست؟
همون‌طور که اشاره شد عوامل ژنتیکی در اختلال افسردگی نقش دارن. اگر مادر در دوران بارداری افسرده باشه، این افسردگی را از طریق نطفه به جنین انتقال میده، که از نشانه‌های بارز افسردگی در نوزادان، گریه‌های مکرر همراه با جیغ، بدون هیچ دلیلی است یا اینکه آرامشی که نوزاد باید در آغوش مادر کسب کنه را نمی‌گیره و در آغوش مادر دائماً گریه می‌کنه.
▪ وقتی والدین کودک متوجه شدند که کودکشان افسرده است آیا باید به مهدکودک یا مدرسه و معلمانشان خبر دهند؟
حتماً والدین باید مهد یا مدرسه را در جریان بذارن چون کودک در واقع دارای یکسری الگوهای آشفتگی میشه مثل کاهش فعالیت‌های ورزشی، بازی و احساس بی‌ارزشی و… اطلاع دادن به مربی و معلم میتونه باعث آگاهی اونها بشه و معلما بتونن آگاهانه رفتار مناسبی رو با کودک داشته باشند، چون رفتار معلمان و مربیان با همه شاگردها یکسانه و این رفتار یکسان ممکن است برای کودکانی که مبتلا به افسردگی هستند باعث تشدید افسردگی در اونها بشه.
بهتر است مربیان و معلمان برای پیشرفت رشدی کودکان در کنار مطالعه و آموزش کلاس‌های آموزگاری، به مطالعه کتاب‌های رشد کودک و اختلالات خلقی بپردازند.
▪ به نظر شما والدین چه نقشی را به‌عنوان پیشگیری از این بیماری می‌توانند، داشته باشند؟
همون‌طور که گفتم سبک و وضعیت خانوادگی از عوامل مؤثر در افسردگی کودک است؛ بنابراین خانواده با ایجاد فضای دوستانه و صمیمانه میتونه این پیام رو به کودکش القا کنه که در میان اعضای خانواده فردی دوست‌داشتنی و ارزشمند است و به نیازهاش احترام می‌گذارن و موردتوجه واقع میشه. همین باعث آرامش کودک و کاهش استرس میشه. در کنار این موضوع، والدین باید به کودک اجازه بدن احساساتش رو بیان کنه چون در غیر این صورت کودک احساس بی‌ارزشی و ناامیدی می‌کنه و به علت دریافت نکردن محبت و توجه به‌سوی افسردگی سوق داده میشه.
▪ آلودگی هوا هم می‌تواند در افسردگی و گوشه‌گیری کودک تأثیر بگذارد؟
نتایج نشان داده که آلودگی هوا به دلیل سرب و منواکسید کربن غیر از ایجاد بیماری‌های جسمی باعث بیماری‌های روانی، افسردگی و اسکیزوفرنی و تشدید این اختلالات میشه. البته ناگفته نماند که سرب، تنها در آلودگی هوا موجود نیست بلکه سرب در پلاستیک و اسباب‌بازی‌ها به‌خصوص اسباب‌بازی‌های ساخت چین بسیار زیاد است.
▪ شما به‌عنوان یک مشاور بالینی چه درمانی را برای افسردگی کودک پیشنهاد می‌کنید؟
اول‌ازهمه وقتی خانواده متوجه شد که کودکش افسرده است او را برای درمان پیش روانشناس کودک ببره که متأسفانه دیده شده خانواده، کودکان را برای معالجه یا به پزشک عمومی می‌برند یا روان‌شناس‌هایی که در زمینه کودک تخصص ندارند.
درمان مناسب برای افسردگی همه کودکان، دارودرمانی همراه با روان‌درمانی است. همچنین بازی‌درمانی نیز یکی از روش‌های مؤثر برای ازبین‌بردن اختلالات رفتاری مخصوصاً افسردگی است. بازی راهی است که کودک توسط اون نیاز و مشکلات خودش رو بیان می‌کنه. اسباب‌بازی، واژه‌های کودک و خود بازی، زبان کودک میشه. فرایند بازی‌درمانی، نقش مؤثری در رشد کودک داره و کودک این فرصت را به دست میاره که احساسات خودش رو از طریق بازی به‌راحتی ابراز کنه. مثلاً برای درمان پرخاشگری، درمانگر بازی تیراندازی با اسلحه را به کودک آموزش میده و…
▪ پژوهش‌های جدید، استفاده از داروهای ضدافسردگی برای کودکان را زیر سؤال برده‌اند؛ نظر شما دراین‌رابطه چیست؟
داروهای ضدافسردگی به‌طورکلی هم آثار مثبت، هم عوارض جانبی دارن. دارو حتماً باید با تجویز پزشک باشه و والدین به مدت اون کاری نداشته باشند. همچنین دُز اون رو بالا و پایین نکنند.
نکات مهمی که والدین در مصرف داروهای ضدافسردگی دارند در دو جمله خلاصه میشه:
۱) علایم رفتاری کودک بعد از مصرف دارو حتماً موردتوجه و بازبینی قرار بگیره. مثلاً تحریک‌پذیری کمتر یا بیشتر شده؟
۲) قطع دارو رو ناگهانی انجام ندهند و با پزشک متخصص مشورت داشته باشن.
▪ معمولاً درمان افسردگی کودکان چقدر زمان می‌برد؟
دارودرمانی بین شش تا ۹ ماه زمان می‌بره و برای روان‌درمانی هم نمی‌توان زمان مشخص، تعیین کرد چون برای هر کودکی متفاوت بوده که اغلب بین شش تا ۱۲ ماه است.
جمع‌بندی
برای درمان افسردگی در کودک باید حتما با بهترین روانشناس کودک تهران صحبت کنید تا بهترین راهکار را برای کاهش و بهبود افسردگی در کودکان پیدا کنید. از این که ما را تا انتهای یکی دیگر از مقالات سایت تخصصی روانشناسی فاطمه مرادی همراهی نمودید، سپاسگزاریم.
