وبلاگ

یکی از احساسات اصلی که هر انسانی در زندگی تجربه می‌کنه، ترس هست. این جمله به این معناست که ترس یک حس ضروری و مفید برای انسانه که باعث می‌شه اون رو از خطرات احتمالی که متوجه اون هستند در امان نگهداره. اما گاهی وقت‌ها این ترس‌ها از حالت طبیعی خارج می‌شن و برای فرد دردسرساز می‌شن. به این صورت که فعالیت‌های معمول فرد رو مختل می‌کنه و او را در زندگی طبیعی خودش دچار مشکل می‌کنه. در ادامه به مجموعه ای از این ترس‌ ها وتخیلات کودکان، می‌پردازیم و شما رو با علت‌ها و راهکارهای ترس‌های مزاحم آشنا می‌کنیم.

تخیل

تخیل، قدرت ذاتی همه‌ی انسان‌ها هست که درصورت استفاده‌ی درست می‌تونه خروجی‌های خوبی به همراه داشته باشه. برای مثال، افراد با تخیل، نسبت به آینده‌ای که هنوز نیامده برنامه‌ریزی می‌کنن، یک معمار با قدرت تخیل خود به همراه علم و تجربه‌اش، نقشه‌ی ساختمان رو تصور می‌کنه و یک نویسنده، داستان‌هایی با موضوعات مختلف قلم می‌زنه. اما متاسفانه هر چه انسان بزرگ‌تر می‌شه، به علت رو به رو شدن با واقعیت، از این توانایی فاصله می‌گیره و به مرور فراموشش می‌کنه. با این حساب کودکان، از بالاترین قوه‌ی تخیل برخورداند. شاید به همین دلیل هم از خواندن و گوش دادن به قصه‌های تخیلی و مواجه شدن با موجوداتی که توانایی‌های خارق العاده دارن، یا قیافه‌های عجیب غریب دارند لذت می‌برند و ممکنه در ذهن خودشون با اون شخصیت‌ها همراه بشن. این همراه شدن با موجودات تخیلی و باور کردن آن موجودات برای اون‌ها ترس رو به همراه بیاره. چون باور کردن که اون موجودات وجود داره، گاهی می ترسه از این‌که وارد اتاقش بشه و اون رو اذیت بکنه. چه راه‌کارهایی وجود داره که در عین این‌که قوه تخیل فرد آسیب نبینه، ترس‌های اون نیز از بین بروند؟ بنابراین ترس ‌ها و تخیلات کودکان، موضوع بسیار مهمیه که باید بیشتر بهش پرداخته بشه.

مبارزه با موجودات تخیلی

تفاوت بین موجودات واقعی و تخیلی رو برای فرزند خودتون توضیح بدین. مثلا وقتی انیمیشن می‌بینه، از او درمورد فرق حیوونایی که توی انیمیشن هستن و حیوونای واقعی سؤال بکنین. بازی با کلمات رو جدی بگیرین. به اون بگین چند تا کلمه می‌گم به من بگو کدومشون واقعی هستن و کدومشون نه.. به این صورت کودک خودش، کم کم متوجه موجودات واقعی و غیر واقعی می‌شه و ترس ها و تخیلات کودکان، برای اون‌ها دردسرساز نمی‌شه.

مهندسی معکوس

از قوه‌ی تخیل کودک برای مبارزه با ترس تخیلی خودش استفاده کنین. مثلا به اون بگین اگه غوله اومد توی اتاقت چیکار کنیم؟ می‌دونستی اگه به غول‌ها آب بپاشیم، غولا می‌میرن؟ من یه آب‌پاش بهت می‌دم که بذاری کنار تختت و هر وقت غول اومد شلیک کنی بهش. یا بهش بگین چیکار کنیم غول نیاد تو اتاقت؟ می‌دونستی اگه یه تابلوی ورود ممنوع دم در اتاقت نصب کنی هیچ غولی نمی‌تونه بیاد توی اتاقت؟ به این صورت شما از خود قوه تخیل کودک برای بهبود ترس‌هاش استفاده می‌کنین.

از غرقه سازی استفاده نکنین

خیلی از پدر ومادرها، فکر می‌کنن که اگه بچه یهو با ترسش مواجه بشه، برای همیشه اون ترس‌ها از بین میرن. برا همین کودکی که خیلی می‌ترسه رو عمدا به زیرزمین یا مکان‌های بسته‌ی ترسناک می‌فرستن تا ترسش بریزه و شجاع بشه. در حالی که این‌ کار نه تنها اوضاع رو بهتر نمی‌کنه، که ترس کودک رو هم بیش تر قبل می‌کنه.

کودک رو باور کنید

لازم نیست برای کمک به کودک، واکنش‌های تند و جدی بدین مثل این‌که :«نگاه کن در کمدت رو باز کردم هیچی نبود چون تو یه بچه‌ی ترسو هستی و متوجه نیستی که اینا دروغن..» این واکنش‌ها نه تنها ترس کودک رو نمی‌ریزه، بلکه باعث احساس گناه در اون می‌شه و به این نتیجه می‌رسه که دیگه هیچ وقت از ترس‌هاش برای شما حرف نزنه. به این‌ترتیب ترس‌ ها و تخیلات کودکان رو جدی بگیرین و سعی کنین با دنیای اون‌ها، همراه بشین.

ترس از تاریکی

یکی از ترس‌هایی که انسان با آن مواجه می‌شه ترس از تاریکی یا نیکتوفوبیا هست. این ترس رو عمدتا بچه‌ها تجربه می‌کنن. شب‌ها بهونه می‌گیرن، از موندن در اتاق خودشون می‌ترسند و گریه و بی‌قراری می‌کنن. در نظر داشته باشید، شاید رابطه‌ی ترس‌ ها و تخیلات کودکان، در ترس از تاریکی آن‌ها، بی تاثیر هم نباشد.

نظریه‌ی تکامل

 یکی از دلایل ترس‌ها و تخیلات کودکان رو می‌شه از جهت نظریه‌ی تکامل بررسی کرد. انسان‌های نخستین، معمولا در شب‌ها، ترس بیشتری رو تجربه می‌کردن چرا که با تاریک شدن هوا، اون‌ها بیشتر در معرض خطر قرار می‌گرفتن و بنابراین برای دفاع از خودشون حالت آماده باش می‌گرفتن و در شب‌ها معمولا احساس نا امنی می‌کردند.

آسیب‌ها و مرور خاطرات

یکی از دلایلی که می‌تونه موجب این ترس بشه، شاید آسیبی باشه که کودک  در تاریکی متحمل شده  و حالا تاریکی برای فرد خاطره‌ی اون آسیب رو یاداوری می‌کنه و باعث اجتناب فرد از تاریکی می‌شه. آسیب‌هایی مثل تصادف یا مورد سرقت واقع شدن در شب، سواستفاده‌های جسمی و عاطفی یا سواستفاده‌ی جنسی می‌تونه علت‌هایی برای این ترس باشه.

تاثیرات رسانه‌ای

ممکنه کودک با دیدن فیلم‌ها یا انیمیشن‌هایی که مناسب سنش نبودن، ناخواسته باعث وجود این ترس‌های شبانه در خودش بشه. انیمیشن‌ها و فیلم‌هایی با محتوای جن‌ها و ارواحی که شب‌ها به سراغ خانه‌ها می‌آید، می‌تونه ذهن کودک رو برای ترسیدن از شب آماده بکنه. اگر چه به نظر میاد رسانه در همه‌ی ترس‌ها تاثیرگذار هست.

علائم ترس از تاریکی

افرادی که از تاریکی می‌ترسن، ممکنه یک یا چند تا از علائم جسمی و روحی رو در تاریکی تجربه بکنن. افزایش ضربان قلب، نفس نفس زدن، تعریق، سرگیجه و درد معده از علائم جسمانی هستن که افراد دچار این فوبیا به کرات مشاهده می‌کنن. علاوه بر این، ترس از تاریکی باعث وجود احساس‌هایی چون ناتوانی در کنترل خود، احساس نزدیک بودن دیوانگی و احساس از دست دادن هوشیاری می‌شه.

راه‌های درمان ترس از تاریکی

شاید بشه گاهی وقت‌ها ترس ها و تخیلات کودکان رو بشه علت‌های محیطی مثل تماشای یک فیلم نسبت داد و گفت به مرور بهتر می‌شه. اما درصورتی که این ترس‌ها ادامه دار بشه، نمی‌شه به امید بزرگ شدن و درست شدن این ترس در کودک، بهبود و سلامت روان کودک رو به تاخیر انداخت و باید به درمانگر مراجعه کرد.

رویکرد شناختی رفتاری

در این رویکرد به فرد کمک می‌شه که ترس‌ خودش رو از تاریکی بررسی و فکر بکنه و ترس ها و تخیلات کودکان رو به چالش بکشونه. بعد از این‌که از فکرهای پشت پرده ی این ترس مطلع شد، سعی می‌کنه فکرهای جدیدی رو درباره تاریکی جایگزین فکرهای قدیم بکنه و به دنبال اون، رفتاری که فرد در زمان تاریکی داره رو تغییر بده.

مواجه درمانی

طبق این رویکرد، درمان‌گر کمک می‌کنه تا با همراهی خونواده، به مرور این ترس ها و تخیلات کودکان که مخرب سلامت او هستن رو در کودک از بین ببره. به این صورت که به مرور و گام به گام کودک با اتاق تاریک تنها بمونه. ابتدا از یک چراغ خواب کوچک در اتاق اون استفاده بشه و بعد مدتی چراغ خواب خاموش و به جای اون به کودک یک چراغ قوه داد تا هر موقع که ترس به سراغش اومد، از اون برای دیدن اتاق استفاده بکنه. هم‌چنین می‌شه برای دوست داشتنی‌تر شدن اتاق، اون رو با چراغ‌های ریسه‌ای یا هر چیزی که کودک رو خوشحال می‌کنه مثل ستاره‌های شب‌نما تزیین کرد تا فضای اتاق حال آرامش بخشی رو برای کودک داشته باشه.

دارودرمانی

درصورتی که میزان اضطراب فرد، به اندازه‌ای زیاد باشه که نشه تا برگزاری کامل جلسات درمان صبر کرد، بری کودک داروهای ضد اضطراب نوشته می‌شه تا ترس ها و تخیلات کودکان رو به خوبی سازماندهی بده.

ترس از تنهایی

همه‌ی افراد به طور معمول دوست دارند در جمع باشند و زمان کم‌تری را در تنهایی سپری بکنن. اما در عین حال، همه‌ی افراد در زمان‌هایی تنهایی رو تجربه می‌کنن و برای ساعت‌های تنهایی خود هم، برنامه‌ای می‌ریزن. برای افرادی که دچار مونوفوبیا می‌شن، حتی تصور تنها بودن می‌تونه براشون دردناک باشه. اون‌ها در تنهایی اضطراب و وحشت رو تجربه می‌کنن. ضربان قلبشون بالا می‌ره و تعریق رو تجربه می‌کنه. حتی گاهی همه‌ی این نشانه‌ها با سردرد و سرگیجه و حالت تهوع و درد قفسه سینه نیز همراه می‌شه. اگر چه بچه‌ها غالبا می‌خوان که این مشکل رو کتمان بکنن و اغراق می‌کنن که فقط تنها بودن رو دوست ندارن. اما درواقع ترس ها و تخیلات کودکان، باعث می‌شه اون‌ها از تنهایی بترسن.

علت‌های رایج و درمان مونوفوبیا

ترس از تنهایی علت‌های متفاوتی می‌تونه داشته باشه. بعضی از این علت‌ها مربوط به موقعیت‌هایی هستن که فرد در کودکی تجربه کرده و حالا به صورت هراس از تنهایی خودش رو نشون می‌ده مثل سواستفاده‌ی جسمی یا جنسی، طلاق یا مرگ یا جدایی طولانی مدت از خانواده و یا بیماری جدی و سومصرف مواد توسط یکی از اعصای خانواده. بعضی از اختلالات دیگه هم می‌تونه در فرد وجود داشته باشه و مسبب ترس از تنهایی فرد بشه مثل آگورافوبیا یا ترس از قرار گرفتن به تنهایی در موقعیت اجتماعی، اختلال اضطراب اجتماعی، اختلال استرس پس از سانحه، اختلال اضطراب جدایی و وابستگی.

 فرد باید مراجعه به روانشناس ماهر و تشخیص علت‌های هراس از تنهایی، به سمت درمان این مشکل گام بر داره. روانشناس، متناسب با فرد می‌تونه از رویکردهایی چون مواجهه درمانی، درمان شناختی رفتاری، مواجهه درمانی و دارو درمانی استفاده و فرد رو درمان بکنه و ترس ها و تخیلات کودکان رو به خوبی مدیریت کنه.

سخن آخر

ترس ها و تخیلات کودکان، دو موضع مهم و گاها مرتبط با هم هست. بچه‌ها به دلیل این‌که تخیلات قوی‌تری از بزرگ‌ترها دارن، ممکنه گاه احساس کنن که اون تخیلات واقعیت دارن و برای همین، ترس از تنهایی و تاریکی رو تجربه کنن. یکی از دلایل ترس اون‌ها همین باور کردن تخیلات و موجودات خیالی ذهنشون هست. در این مقاله تلاش کردیم تا ترس از تاریکی و تنهایی و موجودات تخیلی رو به اجمال بیان بکنیم و راه‌حل‌هایی برای کاهش ترس‌ها و تخیلات کودکان که برای آن‌ها مشکل‌ساز هستن رو بیان بکنیم. در صورتی که مشکل کودک حل نشد، صحبت با یک روانشناس خبره، صحبت کنید.

من، فاطمه مرادی، کارشناس ارشد روانشناسی کودک و نوجوان کنار شما هستم تا رابطه‌ی بهتری با فرزندان خود داشته باشید.