بیش فعالی یا ADHD از شایع‌ترین اختلالات عصبی رشدی دوران کودکیه. کودکان مبتلا به بیش‌فعالی یا اختلال کم‌توجهی ممکنه بدون فکرکردن به نتیجه کار عمل کنن یا بیش از اندازه فعال باشن. بیش‌فعالی یک مشکل رفتاریه که می‌تونه خفیف تا شدید باشه و انواع مختلفی داره. این گروه از کودکان به طور دائم بی‌توجهی، بیقراری و تکانشگری از خودشون نشون میدن. این علائم در بیشتر از یک محل و یک فعالیت اتفاق می‌افته. اگر بیش فعالی در کودکان درمان نشه می‌تونه مشکلات جدی به وجود بیاره. به همین دلیل تشخیص زودهنگام این اختلال بسیار مهمه و می‌تونه آینده کودک را به سمتی سالم هدایت کنه.
از جمله دلایل اختلال کم توجهی یا بیش‌فعالی می‌تونیم به آسیب مغزی و مصرف الکل و دخانیات در دوران بارداری اشاره کنیم. به همین دلیل با مشاهده علایم بیش فعالی در کودک باید تحت درمان قرار بگیرن تا از این طریق در آینده با مشکلات متعددی روبرو نشن. برای اطلاع از دلایل، علائم و روش‌های درمانی بیش‌فعالی در کودکان با خانم فاطمه مرادی روانشناس و درمانگر کودک و نوجوان همراه می‌شیم تا اطلاعات جامعی در این زمینه به دست بیاریم.
اختلال کم توجهی یا بیش فعالی در کودکان
بیش‌فعالی اختلالیه که کودک مبتلا به اون دارای رفتارهای ناگهانی، پرتحرک و بی‌توجهی هست. این اختلال در پسران شایع‌تر از دخترانه و حدود 5 درصد از کودکان به این اختلال مبتلا هستند. به نظر می‌رسه علت بیش فعالی در کودکان بیشتر نقص در تکامل سیستم عصبی باشه. احتمالاً این کودکان در قسمت‌هایی از مغز که مربوط به توجه، تمرکز و تنظیم فعالیت‌های حرکتیه دچار نقص جزئی هستن. ژنتیک و ارث می‌تونه در بروز این اختلال نقش داشته باشه.
کودک بیش‌فعال نمی‌تونه یکجا بند بشه و دائم با دست‌وپای خودش بازی می‌کنه، حواسش با محرک‌های محیطی پرت میشه و نمی‌تونه درس بخونه، صبور نیست، در بازی‌های گروهی نوبت را رعایت نمی‌کنه و قبل از پایان سؤال معلم پاسخ می‌ده. بیش‌فعالی روی حالات روانی کودک اثر می‌گذاره و کودک در عرض چند ثانیه بدون هیچ دلیل منطقی از یک فرد لجباز به کودکی آرام و مطیع تبدیل میشه.
علایم بیش فعالی در کودکان
باید علایم بیش‌فعالی را در کودک به‌خوبی بشناسیم. چون این اختلال بر آینده کودک تأثیرات جدی داره. نشانه‌های بیش فعالی در کودکان با افزایش سن به‌خودی‌خود از بین نمیره و ممکنه کودک در آینده متحمل آسیب‌های جدی بشه؛ مانند اختلال خواب، اختلالات یادگیری، طردشدن و اعتیاد به مواد مخدر. بیش فعالی در هر کودک به شکل متفاوتی ظاهر میشه؛ ولی به‌طورکلی این علائم در اغلب کودکان وجود داره که با مشاهده اون‌ها باید به متخصص مراجعه کنید. این علائم عبارت‌اند از:
- آشفتگی عاطفی
- فیجینگ یا ناآرامی
- عدم تمرکز
- مشکل در انتظار نوبت
- ناتمام رهاکردن کارها
- عدم پیروی از دستورالعملها
- عدم تمرکز
- فراموشی
- انجام بازی به‌صورت پرسروصدا
- خیال‌پردازی
- مشکل در سازماندهی
- عدم توانایی برقراری ارتباط با دیگران
انواع بیش‌فعالی در کودکان
ویژگی‌های اصلی بیش فعالی در کودکان و اختلال کم‌توجهی شامل تکانشگری، کم‌توجهی و تحریک‌پذیری هست. البته ممکنه بسیاری از کودکان عادی هم این علائم را در سطح پایین و خفیف داشته باشن یا ممکنه این علائم در اثر اختلال دیگری ظاهر بشه که تنها از طریق مراجعه به متخصص مشخص میشه. به‌طورکلی بیش‌فعالی سه نوعه که در ادامه انواع اون‌ها را توضیح می‌دیم.
1. بیش‌فعالی – تکانشی بودن
کودکان بیش‌فعال همیشه در حال حرکت و جنب‌وجوش هستند. این کودکان به‌دور و اطراف می‌چرخن و به هر چیزی که می‌بینن دست می‌زنن یا باهاش بازی می‌کنن. آرام و بی‌سروصدا نشستن سر میز غذا یا سر کلاس و گوش‌دادن به معلم برای این کودکان دشواره. این کودکان دائماً پاهای خودشون را تکون میدن، به همه چیز دست می‌زنن و وسایلشون را با سر و صدا روی میز می‌کوبن. این نوع بیش فعالی در کودکان باعث میشه احساسات خودشون را بدون محدودیت ابراز کنند و بدون توجه به عواقب بعدی رفتارشون، عمل کنند.
علائم بیش‌فعالی –تکانشگری شامل موارد زیر است:
- احساس بیقراری، تکان‌دادن دست‌وپا، وول‌خوردن
- پاسخ‌دادن به سؤال قبل از اتمام سؤال
- دویدن، بالارفتن یا بلندشدن از صندلی در شرایطی که باید آروم باشه
- عدم رعایت نوبت
2. بی‌توجهی یا نقص توجه
بیش فعالی در کودکان این گروه به این صورته که به‌سختی می‌تونن ذهن خودشون را روی یک موضوع متمرکز کنن و ممکنه چند دقیقه بعد از انجام یک کار خسته بشن؛ اگر از کاری که انجام میدن لذت ببرند هیچ مشکلی در توجه ندارند. برای این کودکان تمرکز آگاهانه، انجام یک کار یا یادگرفتن یک چیز جدید و توجه هوشیارانه دشواره. این کودکان گاهی کتاب و دفتر خود را در مدرسه جا می‌گذارن و فراموش می‌کنن تکالیفشون را انجام بدن. معمولاً بعد از نوشتن تکالیف، تکالیفشون پر از غلط و پاک‌شدگی هست.
انجام تکالیف منزل برای کودک بیش‌فعال و والینش پر از عذاب و ناامیدیه. این کودکان به‌ندرت تکانشی یا پرتحرک هستند؛ ولی در توجه و تمرکزکردن مشکلات زیادی دارند. کودکان مبتلا به بی‌توجهی بهتر از دسته قبلی با کودکان دیگه دوست میشن و کنار میان و مشکلات اجتماعی که کودکان دسته قبل با اون‌ها مواجه هستن را این گروه ندارن. می توانید مقاله معرفی و درمان اختلال کمبود توجه/ بیش فعالی (ADHD) در کودکان را مطالعه کنید.
- علائم بی‌توجهی در کودکان بیش فعال:
- ناتوانی در توجه به جزئیات
- عدم پیروی از دستورالعملها
- گم‌کردن وسایل مدرسه، اسباب‌بازی و ابزار موردنیاز برای یک کار
- پریشان شدن بعد از دیدن مناظر و صداهای نامربوط
3. شایع ترین نوع بیش فعالی؛ نوع ترکیبی بیش‌فعالی – تکانشی و بی‌توجهی
این حالت شایع‌ترین نوع بیش فعالی در کودکان هست. افراد مبتلا به نوع ترکیبی هم‌زمان علائم بی‌توجهی و بیش‌فعالی را دارند. این علائم شامل ناتوانی در توجه، تمایل به تکانشگری و میزان فعالیت بیش از حد میشه.
دلایل اختلال کم‌توجهی
یکی از مباحث بسیار مهم اینه که آیا بیش‌فعالی ذاتیه یا اکتسابی. باوجوداینکه هنوز دلیل درستی برای بروز این مشکل به دست نیومده؛ ولی محققان بر این عقیده هستند که ژنتیک نقش مهمی در بروز بیش فعالی در کودکان داره. در ادامه به برخی دلایل اختلال کم توجهی که محققان در مورد اون‌ها اتفاق‌نظر دارند اشاره می‌کنیم.
- ژنتیک
- آسیب مغزی
- زایمان زودرس
- وزن کم نوزاد هنگام تولد
- قرارگیری مادر در معرض آلودگی‌های محیطی مثل سرب در دوره بارداری
- مصرف الکل و تنباکو در دوران بارداری
البته نظراتی وجود داره مبنی بر اینکه بیش‌فعالی در اثر مصرف قند زیاد، تماشای زیاد تلویزیون یا عوامل اجتماعی و محیطی به وجود میاد؛ ولی این نظرات اثبات‌شده نیستن؛ گرچه می‌تونن علائم بیش‌فعالی را تشدید کنن.
بیش فعالی در کودکان؛ درمان بیش‌فعالی
برای اختلال بیش فعالی در کودکان درمان سریع، کامل و قطعی وجود نداره؛ ولی علائم اون قابل‌کنترل هستن. از طریق توان‌بخشی و به‌کارگیری روش‌های روان‌درمانی میشه علائم بیماری را کاهش داد و این اختلال را کنترل کرد. درنتیجه میشه امیدوار بود که این افراد با شرایط محیطی سازگارتر بشن و بتونن یک زندگی عادی در پیش بگیرن و به درس و کار مشغول بشن.
بعضی از کودکان در زمینه توجه، نیاز بیشتری دارند و بعضی دیگه در زمینه فعالیت. به همین دلیل برای کودکان مختلف باید حالت‌های مختلف و درمان‌های متفاوتی اجرا بشه. روش‌های رایجی که توسط دکترها و روان‌شناس‌ها بکار گرفته میشه شامل دارو، مشاوره برای کودک و خانواده، اجرای سبک جدید در زندگی، تغییر مدرسه و به‌کارگیری آموزش‌های جدید و توان‌بخشی در مورد چنین کودکانی هست.
استفاده از بعضی داروها موجب میشه که تمرکز کودک بهتر بشه. یکی از رایج‌ترین داروهایی که برای بیش فعالی در کودکان تجویز میشه داروی «ریتالین» هست که فقط باید تحت‌نظر پزشک تجویز و مقدار اون توسط پزشک تعیین بشه. مشاوره والدین هم تأثیر زیادی در روند بهبودی کودک داره. باید از تنبیه بدنی خودداری بشه، تذکرهای نابجای اطرافیان و آشنایان اعتمادبه‌نفس کودک را سرکوب می‌کنه و موجب ناتوانی کودک در انجام کارهای ساده و همچنین افت تحصیلی اون میشه. برای اینکه با دلایل اختلال کم توجهی آشنا بشین، پیشنهاد می‌کنیم مقاله بیش فعالی و نقص توجه در کودکان و نوجوانان را مطالعه کنید.
رفتاردرمانی
یک گزینه درمانی بسیار خوب در مواجهه با بیش فعالی در کودکان رفتاردرمانیه. رفتاردرمانی موجب کاهش علایم اختلال کم‌توجهی میشه. اهداف رفتاردرمانی یادگیری یا تقویت رفتارهای مثبت و حذف رفتارهای ناخواسته یا مشکل‌سازه. رفتاردرمانی شامل این مراحله:
- آموزش والدین برای مدیریت رفتار
- رفتاردرمانی کودکان
- مداخلات رفتاری در کلاس درس
این مراحل می‌تونن هم‌زمان استفاده بشن و برای کودکانی که در برنامه‌های دوران کودکی شرکت می‌کنن، همکاری والدین و مربیان با همدیگه در موفقیت روند درمانی تأثیر زیادی داره.
جمع‌بندی
اختلال کم‌توجهی یا بیش فعالی در کودکان یکی از مشکلات عصبی رشدی دوران کودکی هست که اگر از ابتدا درست تشخیص داده نشه و درمان نشه بر زندگی کودک در آینده تأثیرات ناگوار و جبران‌ناپذیری می‌گذاره. ژنتیک در بروز اختلال کم توجهی در کودک نقش مهمی داره. از طرف دیگه آسیب‌های مغزی و مصرف الکل و دخانیات در دوران بارداری از دلایل اختلال کم توجهی است.
از مهمترین و بارزترین علایم بیش فعالی بیقراری و تحرک بیش از حد، عدم پیروی از دستورالعملها و عدم تمرکز هست. والدین باید با مشاهده علائمی ازاین‌دست برای اطمینان از وجود یا عدم وجود این اختلال به روانشناس مراجعه کند. خانم فاطمه مرادی با سابقه درمان‌های موفق در زمینه کودک، نوجوان و خانواده می‌تونه مشاوره‌های ارزشمندی در اختیار شما قرار بده. با مراجعه به وب‌سایت فاطمه مرادی می‌تونید از مشاوره آنلاین و حضوری استفاده کنید.
