در فرایند تربیت و پرورش کودکان، متداول‌ترین رویکردها برای تربیت و انضباط آن‌ها به دو مورد اصلی تقسیم می‌شوند که عبارت‌اند از: تنبیه کودکان و تشویق کودکان. هر یک از این دو رویکرد، اثرات متفاوتی روی رفتار و رشد روانی کودکان دارند. در این مقاله، به بررسی اثرات تنبیه و تشویق بر کودکان پرداخته‌ایم. همچنین در این مقاله، اصول روانشناسی مرتبط با این دو رویکرد تربیتی را مورد بررسی قرار می‌دهیم.
ما به شما عزیزان مطالعه مقاله معرفی کامل بازی های هدفمند و مهارت آموز برای کودکان را نیز پیشنهاد می‌دهیم.
معرفی رویکردهای تنبیه و تشویق کودکان
در ابتدای توضیحات خود قصد داریم دو رویکرد تربیتی تنبیه و تشویق کودکان را به طور مجزا توضیح دهیم.
الف) تنبیه کودکان
یکی از رویکردهای تربیتی که برخی از والدین از آن استفاده می‌کنند، تنبیه کودکان است. از لحاظ علمی استفاده نادرست و بیش از حد این رویکرد در تربیت کودکان عواقب نامطلوبی خواهد داشت. تنبیه کودکان به معنای اعمال مجازات یا رفتارهای منفی برای کنترل و اصلاح رفتار غیرمطلوب آن‌ها است. تنبیه کودکان می‌تواند شامل مواردی نظیر سرزنش، جداکردن آنان از محیط اجتماعی، تحریم‌ها و خسارت‌های جسمی یا روانی، محروم‌کردن از اسباب‌بازی یا خوراکی‌های موردعلاقه و… باشد.
تاحدامکان در فرایند فرزندپروری خود از این رویکرد به‌درستی استفاده کنید. از رویکرد تنبیه کودکان برای بازداری آنان از رفتارهای نامطلوب استفاده می‌شود؛ به طور مثال، اگر کودک شما رفتار نادرستی انجام دهد، شما با محروم‌کردن کودکتان برای استفاده از اسباب‌بازی موردعلاقه‌اش، او را از انجام مجدد رفتار نادرستش باز خواهید داشت. باید دقت کنید که تنبیهات شما مخرب نباشند.
ب) تشویق کودکان
تشویق کودکان به معنای ارائه پاداش‌ها، تقدیر و تشویق برای تقویت رفتارهای مطلوب آن‌ها است. این رویکرد در تربیت کودکان نقش مثبتی دارد و می‌تواند کودکان شمارا در مسیر درست تربیتی قرار دهد. تشویق کودکان می‌تواند شامل ابراز تعریف و تمجید، ارائه جوایز و پاداش‌های مثبت، توجه و عنايت خاص و تمرکز بر نقاط قوت کودکان باشد.
تاحدامکان از این رویکرد برای تقویت رفتارهای مثبت کودکان خود استفاده کنید تا بیاموزند که هر رفتار خوب نتیجه مثبت و پاداشی را به دنبال دارد؛ اگر از کودکتان درخواست کردید که در مهمانی شیطنت نکند و بچه خوبی باشد و او به حرف شما گوش داد، هنگام برگشت به خانه برای او خوراکی موردعلاقه‌اش را به‌عنوان پاداش بخرید تا متوجه رفتار درست خود و قدردانی شما شود.
اصول تنبیه و تشویق کودکان
در استفاده از روش‌های تنبیه و تشویق در تربیت کودکان، برخی اصول روانشناسی مهم موردتوجه قرار می‌گیرند. ازجمله این اصول می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- تعادل: باید تعادل مناسبی بین دو رویکرد تنبیه و تشویق کودکان حفظ شود تا آن‌ها به شیوه درستی تربیت شوند. در واقع تعادل بین بازداری از رفتارهای غیرمطلوب و تشویق رفتارهای مطلوب کودکان می‌تواند تربیت آنان را در مسیر درستی پیش ببرد.
- پیوستگی: اصول تنبیه و تشویق کودکان باید به‌صورت پیوسته و مداوم انجام شوند تا اثربخش باشند.
- واضح بودن: اصول و قواعد تنبیه و تشویق کودکان باید واضح و قابل‌فهم باشند تا اثرات مثبتی در تربیت کودکان داشته باشند.
اثرات تنبیه و تشویق بر کودکان
اثرات تنبیه و تشویق بر کودکان در رشد و توسعه روانی و رفتاری آن‌ها بسیار مهم هستند. هر یک از این دو رویکرد، اثرات متفاوتی بر روند رشد کودکان دارند. در زیر به برخی از اثرات تنبیه و تشویق بر کودکان اشاره می‌شود:
1- اثرات تنبیه بر کودکان
رویکرد تنبیه کودکان، ممکن است در کوتاه‌مدت به نتایج مثبتی منجر شود؛ اما در بلندمدت اثرات منفی زیادی دارد. برخی از اثرات تنبیه بر کودکان عبارت‌اند از:
- افزایش استرس و اضطراب: تنبیه‌های سخت و ناعادلانه می‌توانند اثرات مخربی بر روی کودکان داشته باشند و منجر به افزایش استرس و اضطراب در کودکان شوند.
- کاهش اعتمادبه‌نفس: اگر تنبیه شما همراه با سرزنش‌کردن باشد، می‌تواند اعتمادبه‌نفس کودکتان را کاهش دهد.
- رفتارهای غیرمطلوب: تنبیه بیش از حد و مکرر نتیجه عکس دارد و ممکن است رفتارهای غیرمطلوب را در کودکان تقویت کند. این کار باعث ایجاد سیکل تنبیه و تمرکز بر رفتار منفی در کودکان خواهد شد.
- مشکلات روابطی: تنبیه سخت می‌تواند روابط کودک با خانواده، همسالان و افراد دیگر را مختل کند.
- سایر اثرات تنبیه در کودکان:
- کاهش احساس عزت‌نفس
- کاهش تمایل به خودباوری و خودکارآمدی
- خشم و اغلب واکنش‌های منفی دیگر
2- اثرات تشویق بر کودکان
تشویق کودکان به شکل مثبت و سازنده، نتایج قابل‌توجهی را در رشد و توسعه روانی کودکان به دنبال دارد. برخی از اثرات تشویق کودکان عبارت‌اند از:
- افزایش خودتنظیمی و خودکارآمدی: تشویق کودکان، باعث افزایش خودتنظیمی و خودکارآمدی آنان می‌شود و آن‌ها را به تلاش بیشتر و انجام بهتر وظایفشان تشویق می‌کند.
- تقویت روابط اجتماعی: تشویق درست کودکان، باعث تقویت روابط اجتماعی آنان با دیگران شده و مهارت‌های ارتباطی و همکاری را در آن‌ها تقویت می‌کند.
- توسعه مهارت‌ها: تشویق کودکان آن‌ها را به سمت رشد و توسعه مهارت‌های مختلف، مانند مهارت‌های تحصیلی، هنری و ورزشی، سوق می‌دهد.
- افزایش اعتمادبه‌نفس: تشویق و تمجید کودکان، باعث افزایش اعتمادبه‌نفس در آن‌ها شده و احساس توانمندی و موفقیت را نیز در وجود آنان تقویت می‌کند.
به‌طورکلی، استفاده هوشمندانه و متعادل از رویکردهای تنبیه و تشویق کودکان می‌تواند به توسعه روانی و اجتماعی آن‌ها کمک کند.
نتیجه‌گیری
تنبیه و تشویق کودکان، دو رویکرد مهم در تربیت آن‌ها است که هرکدام اثرات متفاوتی بر رشد و رفتار کودکان دارند. استفاده مناسب و هماهنگ از این دو رویکرد، می‌تواند به تربیت درست کودکان کمک کرده و رابطه سالمی را بین والدین و فرزندان ایجاد کند. مهم است که هنگام استفاده از دو رویکرد تنبیه و تشویق به سن کودکان توجه داشته باشید تا در نهایت تأثیرگذاری لازم را بر کودکان داشته باشند.
