یکی از چالش‌هایی که والدین در تربیت فرزند با اون مواجه میشن حسادت فرزند اول به نوزاد تازه متولدشده است. اگر والدین بتونن دلیل ناراحتی و حسادت اولین فرزندشون را به‌خوبی درک کنن و برخورد مناسبی باهاش داشته باشن، راحت‌تر می‌تونن این موضوع را مدیریت کنن. معمولاً با تولد فرزند دوم و حسادت اولین فرزند والدین دچار نگرانی میشن. به همین دلیل گفته میشه اختلاف سنی مناسب بین فرزندان اول و دوم حداقل 3 سال و در بهترین حالت 5 تا ۷ ساله.
البته رفتار والدین هم می‌تونه به این حسادت دامن بزنه و فرزند اول احساس می‌کنه مورد تبعیض قرار گرفته و والدین اهمیتی به اون نمیدن. این یک موضوع بسیار مهمه که اگر والدین نسبت به برخورد با حسادت فرزندان اول بی‌توجه باشن روی شخصیت فرزند اول اثرات نامطلوبی میذاره و در درازمدت منجر به بروز مشکلاتی میشه. اگر شما هم صاحب فرزند دوم شدید و با مشکل حسادت اولین فرزندتون مواجه هستین، می‌تونید با مراجعه به وب‌سایت خانم فاطمه مرادی روان‌شناس و درمانگر کودک و نوجوان اطلاعات مفیدی دریافت کنین و در صورت نیاز به مشاوره، به‌صورت حضوری یا آنلاین مشکل خودتون را با ایشون در میون بذارید.
حسادت فرزند اول
در بحث فرزندپروری و خانواده موضوع فرزند دوم و حسادت اولین فرزند بسیار عادی و طبیعیه. یعنی با مشاهده این رفتارها از فرزند اولتون ابداً تعجب نکنین. والدین باید در این مورد بااحتیاط رفتار کنن چون رفتارهای اشتباه اون‌ها می‌تونه حسادت فرزند اول را نسبت به فرزند کوچک‌تر تشدید کنه. این حسادت به این دلیل رخ میده که والدین از تولد فرزند اول بسیار خوشحال میشن و تمام تلاش خودشون را بکار می‌گیرن تا فرزندشون احساس راحتی و شادی کنه.
البته والدین این رفتارها را برای فرزندان بعدی خودشون هم تکرار میکنن؛ ولی فرزند اول این موضوع را طور دیگه‌ای برداشت کرده و تصور می‌کنه والدین فقط به فرزند دوم اهمیت میدن. چون با تولد اولین فرزند تمام توجه والدین و اقوام معطوف به فرزند اول میشه اون‌هم تصور می‌کنه که محبت والدین باید فقط مختص اون باشه؛ بنابراین فرزند دوم را رقیبی برای خودش می‌دونه و همین مسئله منجر به بروز حسادت در فرزند اول میشه. در ادامه چند مورد از علل این نوع حسادت را بیشتر توضیح می‌دیم.
علل حسادت فرزند بزرگ تر
بعضی والدین تصور میکنن که بروز حسادت در فرزند اول نسبت به نوزاد تازه‌متولدشده غیرعادیه و نباید وجود داشته باشه. درحالی‌که این موضوع بسیار عادی و طبیعیه و در تمام فرزندان اول دیده میشه. در ادامه علل حسادت فرزندان اول را بررسی می‌کنیم.
1. رفتارهای فرزند جدید
کودکان مثل بزرگ‌ترها نیستن که صبر و حوصله زیادی به خرج بدن. یکی از دلایل حسادت فرزند اول اینه که فرزندان اول وقتی می‌بینن یک نفر دیگه به‌عنوان فرزند دوم وارد زندگی اون‌ها شده و گاهی مزاحمت‌هایی برای اون ایجاد می‌کنه احساس نارضایتی میکنن؛ مثلاً وقتی فرزند کوچک‌تر به وسایل فرزند بزرگ‌تر دست می‌زنه و بازی خواهر یا برادر بزرگ‌تر را به هم می‌ریزه موجب نارضایتی و شکایت فرزند بزرگ‌تر میشه. والدین باید از قبل فرزند اول را برای این شرایط آماده کنن در غیر این صورت رفتارهای نامناسبی از فرزند بزرگ‌تر سرمیزنه.
2. حسادت در فرزند اول؛ تقسیم توجه والدین
به دلیل اینکه فرزند اول چند سال در مرکز توجه والدین قرار داشته و هیچ رقیبی در این مورد نداشته، با ورود فرزند دوم وقتی فرزند بزرگ‌تر شاهد توجه والدین به خواهر یا برادر خود میشه تصور می‌کنه میزان توجه والدین نسبت به اون کم شده و دیگه برای والدین دوست‌داشتنی نیست. این تصور فرزند اول که فکر می‌کنه والدین فرزند دوم را جایگزین اون کرده موجب بروز حسادت فرزند اول میشه. درنتیجه کودک بزرگ‌تر دچار نگرانی و اضطراب میشه.
3. مقایسه شرایط کودک جدید
با گذشت زمان والدین در زمینه فرزندپروری و رفتار با کودک تجربه‌های بیشتری به دست میارن. همین‌طور از نظر فراهم‌سازی شرایط زندگی هم پیشرفت‌های بیشتری میکنن و شرایط رفاهی بهتری برای فرزندان بعدی فراهم میکنن. همین موضوع می‌تونه موجب تحریک حسادت فرزند اول بشه و به طور مداوم شرایط قبلی خودش را با شرایط کنونی فرزند جدید مقایسه کنه.
4. فرزند دوم و حسادت اولین فرزند؛ آزمون و خطاهای تربیتی والدین
والدین در هنگام تولد فرزند اول کاملاً بی‌تجربه هستن و نسبت به مهارت فرزندپروری اطلاعات کاملی ندارن. به همین دلیل معمولاً فرزند اول با آزمون و خطای تربیتی والدین بزرگ میشه. به همین دلیل وقتی فرزند اول شرایط تسلط والدین را نسبت به تربیت کودک جدید می‌بینه احساسات متناقض و ناخوشایندی در اون به وجود میاد.
نشانه‌های حسادت فرزند بزرگ‌تر
وقتی والدین این آگاهی را داشته باشن که حسادت فرزند بزرگ‌تر نسبت به فرزند دوم یک امر طبیعیه و برای تعدیل اون، راهکارهای لازم را یاد بگیرن راحت‌تر می‌تونن با این مسئله برخورد کنن و مانع ایجاد تنش بین فرزندان در آینده بشن. در اینجا به بعضی از نشانه‌های حسادت فرزند اول اشاره می‌کنیم.
- پرخاشگری و انزوا
- گریه و بی‌قراری‌های بی‌دلیل
- احتمال شب‌ادراری و بیدارشدن زیاد در شب
- محبت اغراق‌آمیز فرزند اول به فرزند دوم؛ مانند بغل‌کردن و فشاردادن نوزاد
- دارای حس متناقض ابزار علاقه و آسیب‌زدن به نوزاد
راهکارهای مقابله با بروز حسادت در فرزند اول
والدین نباید حسادت فرزند اول را نادیده بگیرن. چون این مسئله هم یکی از موضوعات مهم تربیت فرزند هست و بسیاری از آسیب‌های دوران بزرگسالی ناشی از اتفاقات دوره کودکیه. در ادامه راهکارهایی را برای برخورد مسالمت‌آمیز با این نوع حسادت ارائه می‌دیم.
1. استفاده از زمان‌های خالی برای کاهش حسادت فرزند اول
والدین باید به روش‌های مناسب و به‌صورت غیرمستقیم فرزند اول را متوجه این حقیقت کنن که با ورود فرزند دوم خانواده علاقه اون‌ها نسبت به فرزند بزرگ‌تر کم نشده و همچنان اون را هم دوست دارن؛ مثلاً وقتی نوزاد خوابیده پدر یا مادر سعی کنن تمام وقت خودشون را صرف فرزند بزرگ‌تر کنن تا متوجه بشه که همچنان برای والدین عزیزه. حتی زمانی هم که نوزاد بیداره باید با فرزند بزرگ‌تر بازی کنن و وقت بگذرونن و برای اوقات فراغتش برنامه‌ریزی کنن تا کودک بزرگ‌تر متوجه بشه که هنوز هم موردتوجه والدین هست.
2. مسئولیت دادن به فرزند بزرگ‌تر
والدین نباید انتظاراتشون را از فرزند بزرگ‌تر بالا ببرن. چون اون هم هنوز کودکه و توانایی استدلال و درک منطقی شرایط را نداره. وقتی فرزند بزرگ‌تر مرتکب خطا میشه گفتن جمله «تو بزرگ‌تری» می‌تونه موجب برانگیخته‌شدن حسادت فرزند اول بشه. کمک‌گرفتن از فرزند اول برای رسیدگی به کارهای نوزاد باعث میشه که کودک بزرگ‌تر حس ارزشمندبودن کنه و مسئولیت‌پذیری هم در اون تقویت میشه. از طرف دیگه اعتمادبه‌نفس کودک اول بالا میره.
3. حسادت فرزند اول؛ نظارت غیرمستقیم
وقتی فرزند بزرگ‌تر به خواهر یا برادر نوزادش نزدیک میشه با گفتن «مراقب باش» یا «دست نزن» واکنش نشون ندید. چون این رفتارها می‌تونه موجب افزایش بدرفتاری و روشن‌شدن شعله حسادت فرزند اول بشه. به همین دلیل باید بدون گفتن چیزی رفتارهای کودک بزرگ‌تر را به‌آرامی زیر نظر بگیرید تا مانع رفتارهای پرخاشگرانه‌ش بشید و اگر رفتار نامناسبی از اون سر زد با استفاده از تکنیک‌های حواس‌پرتی توجه فرزند اول را به موضوع دیگه‌ای معطوف کنید.
4. صحبت با فرزند اول درباره نیازهای نوزاد
باید به فرزند بزرگ‌تر نشون بدید که توجه بیشتر به نوزاد به این معنی نیست که نوزاد را بیشتر از اون دوست دارید. با زبان و کلماتی که برای کودک قابل‌فهم باشه توضیح بدید که هر نوزاد بعد از تولد چه نیازهایی داره و خودش نمی‌تونه نیازهاش را برآورده کنه و وظیفه والدینه که از نوزاد مراقبت کنن. همین‌طور براش توضیح بدید زمانی هم که اون نوزاد بود همین مراقبت‌ها را دریافت کرده. با شنیدن این حرف‌ها حسادت فرزند اول فروکش می‌کنه.
5. فرزند دوم و حسادت اولین فرزند؛ توجه به رفتارهای مثبت فرزند اول
یکی دیگه از راهکارهایی که برای مقابله با حسادت فرزند اول می‌تونه مفید باشه توجه به رفتارهای مثبت اونه؛ مثلاً هر بار که کودک با خواهر یا برادر کوچک‌تر خودش برخورد خوبی داره اونا تشویق یا نوازش کنید. گفتن جملات ساده‌ای مثل «آفرین تو خواهر یا برادر خیلی خوبی هستی» باعث میشه تا در برخورد با نوزاد رفتارهای سالم‌تری داشته باشه.
6. عدم مقایسه فرزند اول با فرزند کوچک‌تر
در تولد فرزند دوم و حسادت اولین فرزند مقایسه‌کردن یکی از رفتارهای نادرستی هست که به میزان زیادی می‌تونه منجر به بروز حسادت فرزند اول بشه. مقایسه‌کردن یکی از بدترین رفتارهایی هست که نه‌تنها آتش حسادت را شعله‌ور می‌کنه؛ بلکه موجب بروز آسیب‌های زیاد رفتاری و شخصیتی در آینده میشه. والدین باید به این موضوع کاملاً آگاه باشن که هر فرزند توانمندی‌های خودش را داره و عملکرد هر فرد فقط باید با خودش مقایسه بشه.
جمع‌بندی
یکی از چالش‌های بسیار مهم در تربیت فرزندان، بروز حسادت در فرزند اول نسبت به فرزند دومه. با ورود فرزند جدید به خانواده، فرزند بزرگ‌تر تصور می‌کنه که علاقه و توجه والدین نسبت به اون کم شده و نوزاد تازه‌متولدشده را به‌عنوان رقیبی برای خودش می‌دونه. والدین باید نسبت به این موضوع توجه خاصی داشته باشن. چون عدم توجه به برخورد با حسادت فرزند اول نه‌تنها موجب بروز اضطراب و نگرانی در اون میشه؛ بلکه ممکنه فرزند بزرگ‌تر تلاش کنه برای خاموش‌کردن شعله حسادتش به نوزاد آسیب بزنه.
از طرف دیگه ممکنه در آینده بر روابط بین فرزندان اثر گذاشته و حتی موجب بروز آسیب‌های رفتاری در فرد بشه. ورود فرزند دوم و حسادت اولین فرزند یکی از مسائل تربیتی مهمی هست که والدین باید قبل از تولد نوزاد دوم، فرزند بزرگ‌تر را برای ورود به شرایط جدید آماده کنند. اگر شما هم نسبت به برخورد با حسادت فرزندان اول دچار مشکل هستید خانم فاطمه مرادی روان‌شناس و درمانگر کودک و نوجوان با سال‌ها تجربه موفق در این زمینه می‌تونه راهکارهای ارزشمندی در اختیار شما قرار بده.
