یکی از مراحل رشد انسانی که چالشبرانگیز و بسیار حساس هم هست، دوران بلوغ و نوجوانی هست. وقتی که مسئله بلوغ در ذهنها تداعی میشه، بیشتر تغییرات جسمانی موردتوجه قرار میگیره؛ اما این تغییرات فقط یک جنبه از دوران بلوغ هست. در حقیقت، بلوغ علاوه بر رشد جسمی و تغییرات فیزیکی، شامل بلوغ عاطفی، اجتماعی، روانی و فكری هم هست.
در صورتی که دوران بلوغ در نوجوانان دیرتر و یا زودتر از موعد مقرر آن اتفاق بیوفته، فرد خودش رو با همسنوسالهای خودش متفاوت میبینه و در او بحران شکل میگیره. در ادامه با فاطمه مرادی روانشناس کودک و نوجوان و خانواده همراه میشیم تا با دوران بلوغ و نوجوانی و بلوغ دیررس و زودرس در نوجوانان آشنا بشیم و راهکارهایی را برای حل اونها بیان کنیم.
دوران بلوغ و نوجوانی در دختران و پسران از چه سنینی شروع میشه؟
دوران بلوغ و نوجوانی به این خاطر از حساسیت بالایی برخوردار هست که فرد با گذر از این دوره، زیربنای زندگیش پیریزی میشه؛ بنابراین باید این دوران بهخوبی طی بشه تا فرد با مشکلات و بحرانهای مختلفی روبهرو نشه. سن بلوغ در کشورهای مختلف باتوجهبه شرایط آبوهوایی، نوع تغذیه و همچنین از لحاظ ژنتیکی متفاوته؛ اما در کشور ما سن بلوغ برای دختران بین ۹ تا ۱۳ سالگی است که در بعضی موارد این دوره تا ۱۶ سالگی هم امکان داره که اتفاق بیفته. در پسران، سن بلوغ نسبت به دخترها دیرتر هست و از ۱۰ سالگی یا حتی تا ۱۶ سالگی اتفاق میوفته.
دوران بلوغ و نوجوانی؛ بلوغ زودرس
ازنظر فیزیکی و هورمونی، اگر علائم بلوغ قبل از ۸ سالگی در دختران و قبل از ۹ سالگی در پسران، بروز پیدا کنه، بلوغ زودرس نامیده میشه. این کودکان در ابتدا از همسنهای خود، قد بلندتر هستند؛ ولی بهخاطر بلوغ زودرس استخوانها، درنهایت در دوران بلوغ، قد کوتاهتری خواهند داشت. توجه داشته باشید که دو جنبه بلوغ زودرس اهمیت زیادی داره. مورد اول علت ایجادکننده بلوغ زودرس هست که پزشک متخصص با انجام پیگیریهای دقیق و آزمایشهای لازم کودک، در طی یک مدتزمان طولانی، به دنبال علت این موضوع میپردازه.
در ادامه بررسی دوران بلوغ و نوجوانی جنبه دوم بلوغ زودرس هم اثر بلوغ زودرس بر رشد روانی و قدی کودک هست. علاوه بر این، کودکان مقابل استرسهای زمان نوجوانی قرار میگیرند و نمیدونند که باید چه رفتاری رو داشته باشند. به این خاطر که از نظر جسمانی علائم بلوغ در اونها ظاهر شده؛ اما از نظر روانی و فکری به رشد کافی نرسیدن و در نتیجه تجربه کافی ندارند. همچنین اگر دختران نیز دچار بلوغ زودرس بشن، با ظاهرشدن علائم بلوغ جنسی، ممکن هست دچار مشکلات روحی و ترس بشن.
علائم بلوغ زودرس در دختران و پسران
در ادامه بررسی دوران بلوغ و نوجوانی علائم بلوغ زودرس در دختران و پسران رو بررسی میکنیم.
علائم بلوغ زودرس در دختران
- رشد سینهها
- داشتن یک رشد چشمگیر در یکزمان کوتاه
- رشد موهای ناحیه زیربغل و ناحیه شرمگاهی
- ایجاد جوش و آکنه
- شروع قاعدگی
- بوی بدن
علائم بلوغ زودرس در پسران
- بزرگشدن آلت تناسلی مردانه
- رشد موهای ناحیه زیربغل، صورت و ناحیه شرمگاهی
- بم شدن صدا
- ایجاد جوش و آکنه
- بوی بدن
چه عواملی در بلوغ زودرس تأثیرگذار هست؟
۱- چاقی
یکی از عواملی که در بروز بلوغ زودرس تأثیر گذاره، چاقی و اضافهوزن هست. بر اساس مطالعاتی که در این زمینه صورتگرفته، نشون میده که در ایجاد بلوغ زودرس، وزن اضافی در کودکان نقش داره. بر اساس این موضوع، یک شاخص توده بدنی بالا (BMI) منجر به افزایش زودرس هورمون لپتین میشه که به نظر میرسه در تحریک پیشرفت بلوغ نقش داره؛ برای مثال در یک مطالعه، ۲۵۲ نفر از دخترانی بودند که به طور قابلتوجهی نسبت به دیگر دختران، از شاخص توده بدنی بالاتری برخوردار بودند و بلوغ زودرس را تجربه کرده بودند.
۲- استرس عاطفی
در ادامه بررسی دوران بلوغ و نوجوانی، استرس عاطفی که به کودک وارد میشه هم یکی دیگر از عواملی هست که در بروز بلوغ زودرس تأثیرگذار هست. بر اساس مطالعاتی که اخیراً صورتگرفته، استرس عاطفی و یا جسمی در اوایل زندگی، از جمله بیماری مادر در دوران بارداری، وزن کم هنگام تولد، یا حتی عدم حضور پدر در خانه، میتونه در ایجاد بلوغ زودرس نقش داشته باشه.
البته این پدیده بهخوبی مطالعه نشده؛ اما بعضی از مطالعات نشون میدن که در دوران کودکی، استرس بیش از اندازه، منجر به بلوغ زودرس میشه. بهخصوص تنشها و درگیریهای خانواده بر روی روان کودک تأثیر عمیقی میگذاره.
۳- تلفن همراه
در ادامه بررسی دوران بلوغ در نوجوانان، یکی دیگر از عواملی که در بروز بلوغ زودرس تأثیرگذار هست، تلفن همراه هست. استفاده از تلفن همراه در سنین کودکی منجر به بلوغ زودرس جنسی میشه و عوارض اون برای کودکان خیلی خطرناک هست.
در واقع محتوای فضای مجازی که افراد در معرض اون هستند میتونه باعث تغییر در میزان سطوح هورمونی بشه و همچنین موجب تحریک قسمتهایی از مغز بشه. وقتی کودک از مسائل جنسی هیچگونه دانش و آگاهی نداره و در فضای مجازی و اینترنت بدون هیچگونه محدودیتی، دسترسی پیدا میکنه، مغز اون کودک نسبت به محتوای ناسالم شرطی میشه و همین مسئله باعث تحریک مغزی و جنسی میشه.
دوران بلوغ و نوجوانی؛ درمان بلوغ زودرس
در ادامه بررسی دوران بلوغ و نوجوانی برای درمان بلوغ زودرس، ابتدا باید علتیابی بشه و بعد از تشخیص علت اون، برای کاهش سطح هورمونها و توقف رشد جنسی، دارو تجویز بشه. توجه داشته باشید که دارودرمانی در صورتی توسط متخصص تجویز میشه که تصور بشه بلوغ زودرس در کودک مشکلات جسمی و یا عاطفی ایجاد میکنه. مثل قد بسیار کوتاه یا دورههای پریود زودرس در دختران که امکان داره باعث ناراحتی قابلتوجهی در اونها بشه. پیشنهاد میکنیم مقاله بلوغ زودرس در نوجوانان: علائم، دلایل و راهکارها را مطالعه کنید.
بلوغ دیررس
در ادامه بررسی دوران بلوغ و نوجوانی همونطور که گفتیم، دوران بلوغ در دختران بین ۹ تا ۱۳ سالگیه و دوران بلوغ در پسران هم بین سنین ۱۰ تا ۱۶ سالگی هست. گاهی اوقات، بعضی از افراد دوره بلوغ را بدون ایجاد هیچگونه تغییری در بدن خود، سپری میکنند که این موضوع، بلوغ دیررس نامیده میشه.
نوجوانانی که بلوغ دیررس را تجربه میکنن، به طور معمول بعداً رشد میکنن؛ اما در این میان، اونها ممکنه از اینکه مثل دوستان و هم سن و سالهاشون رشد نکردن، خجالت بکشند؛ بهعنوانمثال، پسرانی كه بلوغ دیررس رو شروع میکنند، ممکن هست که نسبت به سایر پسران هم سن خودشون از اعتمادبهنفس پایینتری برخوردار باشند.
علائم بلوغ دیررس در دختران و پسران
در ادامه بررسی دوران بلوغ در نوجوانان علائم بلوغ دیررس در دختران و پسران رو بررسی میکنیم.
علائم بلوغ دیررس در پسران
· رشد نکردن بیضهها تا سن ۱۴ سالگی
· قد کوتاهتری در مقایسه با همسالان خود دارن
· تکمیل نشدن رشد اندام جنسی
علائم بلوغ دیررس در دختران
· عدم رشد سینهها تا سن ۱۳ سالگی
· عدم شروع قاعدگی تا سن ۱۶ سالگی
· وجود فاصله زمانی بیش از ۵ سال از شروع رشد سینهها تا شروع اولین قاعدگی
چه عواملی در بلوغ دیررس تأثیرگذار هستند؟
در ادامه بررسی موضوع دوران بلوغ و نوجوانی عواملی که در بلوغ دیررس تأثیرگذار هستند رو بررسی میکنیم.
۱- ژنتیک خانوادگی
یکی از عواملی که در بلوغ دیررس تأثیر بسیاری داره، ژنتیک خانوادگی هست. اگر سایر اعضای خانواده بلوغ دیررس را تجربه کردن، بهاحتمال زیاد فرزند شما هم این تجربه رو خواهد داشت.
۲- بیماریهای مزمن
در مبحث دوران بلوغ و نوجوانی بیماریهای مزمن یکی از عوامل تاثیرگذار در بلوغ دیررس هستن. بیماریهای مزمن مثل فیبروز سیستیک، بیماری سلیاک، دیابت، بیماریهای کلیوی و یا آسم هم از دیگر عوامل تأثیرگذار در بلوغ دیررس هست.
۳- سوء تغذیه
سوء تغذیه ممکنه ناشی از یک عارضه پزشکی، دارودرمانی و یا اختلال خوردن باشه.
۴- مصرف داروهای خاص
علاوه بر موارد گفته شده، بعضی از داروهای بیماریهای روحی و روانی و همچنین داروهای شیمیدرمانی هم میتونه موجب بلوغ دیررس بشه.
دوران بلوغ و نوجوانی؛ درمان بلوغ دیررس
در ادامه بررسی دوران بلوغ و نوجوانی برای درمان بلوغ دیررس، اگر پزشک متخصص، تشخیص بده که امکان داره در بلوغ دیررس علت خاصی وجود داشته باشه که باید مورد بررسی قرار بگیره. به طور معمول بیمار رو به یک متخصص ارجاع میدن. آزمایشاتی که ممکنه برای علتیابی انجام بشه، شامل عکسبرداری با اشعه ایکس از دست برای تعیین قد احتمالی بزرگسالان، آزمایش خون برای بررسی سطح هورمونها و سونوگرافی یا اسکن MRI برای بررسی مشکلات اندام و غدد هست.
سخن پایانی
در این مقاله به بررسی موضوع دوران بلوغ و نوجوانی و همچنین بلوغ زودرس و دیررس پرداختیم. همونطور که گفته شد، یکی از حساسترین مراحل رشد هر انسانی، دوران بلوغ هست. دوران بلوغ علاوه بر رشد جسمی و تغییرات فیزیکی، شامل بلوغ عاطفی، اجتماعی و روانی و فكری هم هست.
اما اگر دوران بلوغ در نوجوانان دیرتر و یا زودتر از زمان خاص اون اتفاق بیوفته و فرد خودش رو با همسن و سالهاش متفاوت ببینه، در فرد بحران شکل میگیره؛ علاوه بر این، علائم بلوغ زودرس و دیررس و همچنین روشهای درمان اونها را نیز عنوان و بررسی نمودیم. در این زمینه اگر فرزند شما دچار بحرانهای روحی شده، میتونید از یک روان شناس کودک و نوجوان کمک بگیرید تا راهنماییهای لازم رو داشته باشه.
